Basitçe ışığın sıcaklık (Kelvin) değerinin renklerin doygunluğuna etki ettiğini söyledikten sonra devam edelim. Fotoğraf makinalarında “Beyaz Dengesi” ışığın kelvin değerine göre doğru renkleri veya başka bir ifade şekliyle renklerin dengesini elde etmek için fotoğrafçılara sunulan bir fırsat.

Peki, analog dönemde bu olmayan özellik nasıl ele alınıyordu? Çok zor da olsa ışığın kelvin değerini ölçüp uygun renkte düzeltme filtrelerini objektife takarak. Ya da benzer filtre düzeni agandisörde kullanılarak.

Her ne kadar kişisel tercihim “AWB-Auto White Balance – Otomatik Beyaz Dengesi” olsa da -ki şimdiye kadar hiç ama hiç elle ayarlama yolunu tercih etmedim- olsa da görüldüğü üzere fotoğraf makinasında beyaz dengesini ayarlamak teknolojinin getirdiği -bana göre pazarlama- avantajlardan biridir. Çünkü gerek duyulduğunda bu ayarlama fotoğraf işleme programında oldukça detaylı ayar imkanlarıyla yapılabiliyor. Yani analog dönemde zorlu olan bir işlem sayısal dönemde oldukça kolaylaşmış vaziyette. Yukarıdaki iki kısa paragrafla birlikte konu açıklığa kavuşmuş olup yazıyı bitirmenin zamanı gelmiş olsa gerek.

Ancak konuya profesyonel yaklaşım böyle olmadığı için üzerinde konuşmaya devam edeceğiz!…

Kelvin; Işığın ya da Rengin sıcaklığı

Cisimlerin ısıtıldığında ışımaya başladığını ve renk değiştirdiğini biliyoruz. İşte bu ışığa karşılık gelen ısı değerinin ölçü birimi olarak “Kelvin” kullanılmaktadır. Bu birim “C: Celcius” ya da “F: Fahrenheit” gibi ölçü birimidir. Yan tarafta bu birimler hakkında bilgi verecek bir görsel yer alıyor. Bunların birbirine dönüşümü gibi şu anda ilgi alanımıza girmeyen konuya değinmenin yararı yok. Sohbeti “Kelvin” olarak sürdüreceğiz.

Dolayısıyla her türlü ışık kaynağının renk sıcaklığı “Kelvin” olarak tanımlanarak piyasaya verilir. Bu değeri cihazın kullanma kitabında bulmak mümkündür.

Örneğin AD200 Pro için bu değer 5600±200 K olarak verilmiştir. Bunun ne anlama geldiğini aşağıdaki renklerin sıcaklık tablosunda görmek mümkün.

Yani AD200 Pro gün ışığının yani doğal ışık dediğimiz ışığın renk sıcaklığında ışık veriyor. Ve günün değişik anlarında renk sıcaklığı değiştiği için fotoğraf makinasında beyaz dengesi “gün ışığı -daylight” olarak ayarladığımızda kompozisyonun gerçek renkleri farklılık gösterecektir. İşte beyaz dengesi ayarının gerekliliği tam da burada ortaya çıkıyor.

Gri/Beyaz kart (Gray Card) nedir?

Eğer stüdyoda veya sabit bir nesne (still life) fotoğrafı çekiyorsanız beyaz dengesi ayarı için zamanınız var demektir. Bunu fotoğraf makinasında yapabilirsiniz. Youtube videolarında karşınıza muhtemelen çıkmıştır; fotoğrafçı önce makine karşısına bir gri kart koyup bunun fotoğrafını çekiyor sonra makinanın pozlama ayarını yapıyor ve arkasından modelin fotoğrafını çekiyor. Bu işlem sırasını doğada lavanta çiçeği fotoğrafı çekerken uygulayan bir fotoğrafçının videosunu izlemiştim.

Gri kart fotoğraf makinalarının ışık ölçme prensibine uygun olarak (%18 gri) renklendirilmiştir. Bunun detayı hakkında daha önceki yazılarımızdan faydalanabilirsiniz. 

Ayrıca bu malzemenin beyaz tarafını kullanarak da beyaz dengesi ayarının yapılması mümkün oluyor. Ancak, fotoğraf makinası üreticilerinin eklediği bir özellik ile gri kartı beyaz seviye dengesini ayarlamak için kullanmak mümkün. Hatta firmalar bu işlemi çekilecek nesne üzerinde de yapabileceğini ifade ediyorlar.

Bizde gri karta rağbet eden olmadığı için (varsa bile kanımca bir elin parmak sayısını geçmez) satın almaya kalktığınızda birkaç firmada bulabilirsiniz ve bunların fiyatı da “bu da ne?” dedirtecek seviyede olacaktır. Ancak daha önce yayınladığımız “Zone Sistemi Nedir” yazısında gri kartın nasıl yapılacağı anlatılmıştı. Kendinize bir tane oluşturarak deneme çekimleri yapabilirsiniz. Ya da “5” li (Photoshop menüsünden “Image > Adjustment > Posterize=5” yaparak) gri skala kartı oluşturup bunu da kullanabilirsiniz. Tek bir şartla: sonuçları bizimle paylaşacaksınız. Artık bu kadar isteğimiz olsun. Değil mi ama…

Beyaz dengesi ayarının elle otomatik yapılması

Biliyorum, başlık biraz tuhaf oldu. Hem manuel yaparken otomatik yapmak?… Bu ayar biraz da objektife göre netlik ince ayarı yapmaya benziyor.

Bu özellik incelediğim Canon (EOS R5) ve Nikon (D850 ve Z6 II) de mevcut. Bu ayar Canon menüsünde “Custom White Balance”,

Nikon menüsünde “Preset Manual” başlığı ile yer alıyor.

 Kullanma kitaplarında çok açık anlatılmış. Sadece Canon “gray object” den bahsetmiyor. Gri kart olmadığı için deneme çekimleri açık pencereden gelen ışıkta yapma çiçeklerle gerçekleştirildi. Makine ayarı: ISO: 100, 1/50, F4. Elde edilen sonuçlar şöyle:

Peki ne oldu?

Elde edilen sonuca bakarak şöyle yorumlamak mümkün: Objenin orijinali ile karşılaştığımızda “PRE₁” ile elde edilen fotoğraf gerçek renklere çok daha uygun. Duvarın soluk mavisi ve güllerin pembe rengi doğru. Beyaz ise daha gerçekçi. Diğerinde ise daha gün ışığına yakın renk sıcaklığı var. Ne yazık ki çiçeklerin durduğu yer için yanlış bir değer.

Kompozisyon üzerinden bakarsak, gördüğünüz gibi gün ışığı tam olarak objeye vurmuyor. Kumlu camdan giren ışık ile gün ışığının karışımı renk sıcaklığını etkiliyor. “A1” ayarı bunu hala gün ışığına çok yakın olarak değerlendiriyor. Ancak “PRE₁” ile kalibrasyon yaptıktan sonra elde ettiğimiz fotoğraf doğruya yakın (çiçeklerin olduğu yere gri/beyaz kart koyarak bu kalibrasyonu yapmak doğru olurdu. Ancak beyaz zambaklar <ülkesinde> nedeniyle çok fazla sapma olmadığını düşünüyorum.) renk sıcaklığını belirleyebiliyor.

Beyaz dengesi ile ilgili son sözler

Beyaz dengesi ayarını birkaç kez deneyince -dürüst olmalıyım- sevdiğimi itiraf etmem gerekiyor. Dolayısıyla Nikon Z6 II İnceleme yazımda eleştirdiğim “beyaz seviye” konusundaki eleştirimin de haddini aştığını söylemem gerek. Özellikle “i” menüsünden giriş yapılarak “PRE₁” modunda işlemin kolay ve hızlı yapılabilmesi büyük avantaj. Herhalde bundan sonra bulunduğum ortamda önce hızlıca bu ayarı yaparak fotoğraf çekimine geçerim. Bu ayarı flaş kullanırken yapmak herhalde flaşın gün ışığı sıcaklığının objeler üzerinde doğru etki etmesini sağlayacaktır. Canon ayarlarının da benzer kolaylıkta ve hızda yapılabileceğini düşünüyorum.

Renk sıcaklığını da ölçen pozometrelerin (Sekonic C 700) olması fotoğrafçının bu işi doğru yapmaya daha yaklaştıracaktır. Araştırmayı biraz derinleştirince çok profesyonel ölçüm cihazlarının olduğunu gördüm. Ancak bunların fotoğraf çekiminde kullanılması abartı olur. Sanırım sanayi ürünlerinde renk belirleme amacıyla kullanılıyor. Ayrıca telefon uygulamaları (Lumu Light Meter gibi) da var. Harici bir sensör takarak ölçüm yapıyor. Ancak bulduğum “white balance kelvinmeter” uygulamasının ölçümü beni şaşırttı. Emin olmak için birkaç kez ölçüm yaptım ve her seferinde daha önce Nikon Z6 II’nin “PRE₁” değeriyle benzer sonuç verdi. Uygulama telefonun kamerasını kullanıyor. Fiyatı 230 TL olarak sınırsız kullanım. Kullanılan telefonun kamera özelliğine göre kalibrasyon yapılabiliyor. Ancak gördüğünüz gibi hiçbir şey yapmadan ölçüm değeri 4900 K verdi.

Bu uygulama hiç olmamasından iyi ve işe yarar gibi görünüyor. Apple Store’daki tek uygulama bu. Muhtemelen Android sürümü de vardır. Böylece kamera üzerinde uğraşmaya da gerek kalmayacak.

Dediğim gibi araştırdıkça dipsiz bir kuyunun içine yol alıyorsunuz. Üzerinde söylenecek, yorum yapılacak çok şey olmasına rağmen bir yerde yazının sonlanması gerek. Bunu da bir soru ile yapalım: Madem makine üreticileri beyaz seviye dengesini (renk sıcaklığını) ayarlama imkânı veriyor, o halde neden bu ölçüm değerini ekrana yansıtmıyor?