Telefoto lens ne için kullanılır? Tabii ki uzağı çekmek için! ….. mi?
Bazen “400mm lense ihtiyaç var mı, 70-300mm lensler neyimize yetmiyor?” soruları geliyor bana… Böyle soruların birkaç sebebi olabilir:

• Soran kişi 300-400mm arasındaki farkı bilmiyordur (çok doğal)
• Soran kişi neyi nasıl çektiğini, neye ihtiyacı olduğunu bilmiyordur (çok doğal)
• Soran kişi ekonomik sorunların 70 yıl önceki hükümetten kaynaklandığını sanıyordur (pek doğal değil)
• Soran kişi o yeni 400mm lensi almak için “gaz” bekliyordur (“hadi koçum aslansın sen, alırsın sen o lensi” manasında gaz).

2 kilometre uzaktaki kuşu çekmek için nasıl bir lense ihtiyacınız var?

Telefoto lens kullanmak keyifli ama bir o kadar da zahmetli. Bu yazıda telefoto lensleri tanımlayacağız, onların kullanım amaçlarına bakacağız ve titreşimsiz/net/keskin fotoğraf çekmek için ne yapmanız gerektiğine bakacağız.

Not: Sebahattin Demir’in keyifli bir yazısı var. Ona göz atarken eski sitemde uzun yıllar önce yazdığım telefoto lens konusu aklıma geldi. Bu yazıyı Arthenos’ta biraz yenileyerek yeniden yayınlamak istedim çünkü her zaman güncel bir konu.

Telefoto lens ne demek?

Telefoto lens, genel olarak, tam çerçevede (bu yazıdan bundan sonra “35mm” olarak kullanılacak) yaklaşık 70mm üzeri açıyı gören lenslere deniyor. Örneğin 5D’ye 85mm lens takarsanız, o lens telefoto oluyor. Diğer yandan, 5D’ye 50mm lens takarsanız o lens telefoto olmaz ama aynı lensi 750D’ye takarsanız görüş açısı 80mm eşleniği olacağı için (50 x 1.6) artık elinizde bir telefoto lens olacak.

Bazıları lens açısı 135mm’ye gelmeden o lense “gerçek telefoto” demiyor, bunu da unutmayalım.

Telefoto lenslerin kullanım amaçları

2 kilometre ötedeki kuşun fotoğraflarını çekmek tabii ki!

Ya da şu: Uzağı yakına getirmek. Bu tümceyi iyi okuyun. “Uzağı yakına getirmek”. Bunu farklı fotoğraf türleri için kullanabilirsiniz. Bakın, gene yazayım: Uzağı yakına getirmek. Yani telefoto bir lens kullanırsanız uzaklar yakında gibi görünecek!

“Uzağı çekmek için” demedim, dikkat edin. “Uzağı yakına getirmek”.

Telefoto lens uzaktaki cisimleri daha yakında gibi gösterir, bu sayede uzaktaki cisimler da büyük görünür.

Yukarıdaki şekle bakın. Burada önceki pembe cismin boyutu iki fotoğrafta da aynı olmasına rağmen arkadaki cismin boyutu farklı: Geniş açıda arkadaki cisim ufakken öndeki biraz daha büyük.

Ne demiştik? Telefoto lens “uzaktaki cisimleri daha yakındaymış gibi gösterir”. Tersi, yani geniş açı lens ne yapıyor peki? O da cisimleri daha uzakta gösteriyor! Bakın buna da “geniş gösteriyor abi” demedim, “cisimleri daha uzakta gösterir” dedim. Geniş açı lensin geniş açı göstermesi ek bir güzellik, o ayrı…

Peki telefoto lensi hangi amaçlarla kullanabiliriz (2 km uzaktaki kuşu çekme haricinde)?

Uzaktaki cisimleri yaklaştırmak

Uzaktaki kuşu, arabayı, binayı, ağacı, sarılan çiftleri, komşunun odasını vs.. çekmek için telefoto lens kullanıyoruz.

Kadrajı düzenlemek veya nesneyi / kişiyi izole etmek için

Bazen güzel bir hayvan görürsünüz ama hayvanın çevresi veya arka planı düzgün değildir, gözü rahatsız eden detaylar vardır veya hayvanın tamamı ilgi çekici değildir. Bu durumda hayvanın tamamını veya bir kısmını izole etmeniz gerekebilir. Ya yürüyüp yanına gideceksiniz ya da telefoto lens kullanacaksınız (bu durumda perspektif de değişir):

Arkadaki cisimleri / manzarayı öne çekmek için

Profesyoneller veya ileri seviye fotoğraf tutkunları bu tekniği sıkça kullanır ama amatörler pek bilmez. Buradaki anahtar şey şu: Telefoto lens uzaktaki cisimleri yakın gibi gösterir!

Aşağıdaki örnek konuyu özetliyor:

Anlatabildim mi? Arkadaki binalar aslında o kubbeli binaya uzak ama telefoto kullanında yakınmış gibi görünüyor.

Ay’ı büyük gösteren fotoğraflar da benzer şekilde çekiliyor:

Telefoto lensi alacaksın, çekmek istediğin objeye kadraj nasıl olsun istiyorsan ona göre yaklaşacaksın, sonra çek… Ay geri planda büyük görünecek. Neden? Çünkü…. Ne demiştik?

“Telefoto lens uzaktaki cisimleri daha yakında gibi gösterir, bu sayede uzaktaki cisimler dAHA büyük görünür. “

Kaynak: Hemen her aklı başında fotoğraf tekniği kitabı

Arka veya ön planı bulanıklaştırmak için

Herkes f1.2 lens alamıyor veya bazen yanınızda f1.8 lensiniz olmuyor. Sevdiklerinizi veya bir modeli çekerken arka planı bulanıklaştırmak için ne yapacaksınız peki? Tabii ki telefoto lensinizi kullanacaksınız.

Her markanın 55-200, 55-250, 40-150mm, 70-300mm gibi uygun fiyatlı telefoto lensleri var. Bunlarla da güzel portre çekmek mümkün. Sadece çekeceğiniz kişiden biraz uzaklaşmanız gerekiyor ama bunun da avantajları var (mesela yüzün bombeliğinin azalması).

Portre

Perspektif sadece ve sadece çektiğiniz objeyle aranızdaki mesafenize bağlı. Herhangi birini çok yakından çekerseniz yüzü bombeleşmiş gibi, yamuk yumuk çıkacaktır. Telefoto lenslerde bu sorun olmaz çünkü zaten mecburen aradaki mesafeyi açmanız gerekecek.

“Portre” deyince milletin önüne 85mm f1.4/f1.2 veya 135mm lensleri atıveriyorlar ama birçok ciddi profesyonel 200-400mm arasındaki lensleri bile portre için kullanıyor. 70-200mm f2.8 popüler portre lenslerindendir ama moda dergilerindeki portrelere bakarsanız genelde f5.6 veya daha ufak diyaframlar göreceksiniz. Bu yüzden ben bazen “portre için ne alayım?” diyenlere “70-300mm lens al” diyorum.

Manzara

“Manzara çekeceksen geniş açı yeter” diyenlere inanmayın. En beğendiğim manzara fotoğraflarımın yarısını telefoto lensle çekmişimdir. Geniş açı lensler (özellikle ultra geniş açı olanlar) kadraja çok fazla şey alıdığından aslından öyle lensleri kullanmak düşündüğünüzden daha zor. Daha yukarıda “izole etmek” başlığında da anlatmaya çalıştım durumu.

Dağa bayıra gidiyorsanız taşıyabileceğiniz kadar ufak ve hafif bir telefoto lens bulundurun yanınızda. Ben bazen 24-105mm lensin yanına 200mm f4 veya 300mm f5.6 gibi birşey alıyorum yanıma. 70-300mm yerine eski 200 veya 300mm manuel lensleri seçmemin sebebi daha ufak ve hafif olmaları.

Soyut (Abstract) fotoğraflar çekmek

Soyut fotoğraf deyince aklınıza başka şeyler de gelebilir ama ben burada “izole etmek” anlamında kullanıyorum. Fotoğrafta bu önemli bir teknik, bu yüzden öğrenmenizi ve uygulamaya çalışmanızı tavsiye ederim.

Tüm vadiyi çekmektense belli bir ağaç grubuna yönelmek, belirgin bir jeolojik oluşumuna odaklanmak, ağacın kabuğunu çerçevelemek, tüm gökyüzünü çekmektense belli bulut gruplarını çekmek, vs…

Anlatabildim mi? Bazen (hatta çoğu zaman) böyle kadrajlar geniş açıya göre daha vurucu olabiliyor.

Makro

Bu ipucunu daha önce duymamış olabilirsiniz: Bir telefoto objektifin önüne makro filtresi takarsanız, neredeyse bedavaya uzaktan böcekleri korkutmadan çekim yapacağınız bir makro lensiniz olur.

Neden makro tüpü değil? Çünkü makro tüpleri 50mm ve altı lenslerle daha fazla büyütme verirken makro filtreleri telefoto lenslerle daha fazla büyütme verir. Bazı lens + filtre çiftleriyle 1:1 büyütme bile almanız mümkün, ve bunu belki de 1 metre mesafeden çekerken elde edeceksiniz! Canon 100-400mm ve Canon 250D (makro filtresi) ile 400mm’de bol bol böcek çekmişliğim var.

Ama sakın b.ktan markalar almayın. Canon 250D ve 500D iyi seçim mesela. Nikon, Hoya, B+W ve Olympus’un makro filtreleri de iyidir.

Anlamsız fotoğraflar çekmek

Sırf elinizde uzakları çekebilen bir lens var diye, uzaktaki birşeyi çekmek 🙂 Aranızda “hiç yapmadım” diyen var mı?

400mm gerekli mi?

Şahsi fikrim şu: Keşke elde taşınabilen 50-800mm lens olsaydı ama fizik kuralları gereği böyle bir lens dev gibi olurdu (tam çerçeve için). 2.0x telefoto dönüştürücü ile 100-400mm lensleri kullanmak mümkün ama 2.0x adaptörler fotoğraf kalitesini bayağı etkiliyor.

Canon, Nikon ve Sony’nin 100-400mm lensleri çok ufak ve ucuz değiller. Son birkaç yılda Tamron ve Sigma 100-400mm lenslerini duyurdular. Bu lensler hem Nikon, Sony ve Canon rakiplerinden daha ufak ve hafifler hem de çok ciddi daha ucuzlar. Ben Canon’un 100-400mm L IS’ini (ilk versiyon) uzun süre kullandım. Bu lens en çok dolapta bıraktığım lenslerden biriydi çünkü bana ağır geliyor. Tamron ve Sigma hem görece olarak ufaklar hem de hafifler. Elimde Tamron 70-300mm VC olmasına rağmen Tamron 100-400mm VC’yi aldım.

%100 büyütme:

300-400mm arasındaki fark genelde belirgin. Bu lens 400mm’de f6.3 oluyor ve f6.3’te çok süper performansı yok ama idare ediyor bence. f8’deyse çok iyi. Tam çerçevede bile çok iyi hem de. Ben üçayak bağlantısı ile aldım ve Canon 100-400mm L II’nin yaklaşık 1/3 fiyatına geldi. EOS R ile ilk başlarda pek uyumlu değildi, çok fazla odak hatası görüyordum. Lense son bellenimi kurunca artık hiçbir sorun yok, hem tekli hem sürekli odaklamada EOS R ve bu Tamron lens kusursuz çalışıyor.

Telefoto lens ile net fotoğraf çekmek

Telefoto lensler genelde bulanık fotoğraf çekmek için çok “uygun”lar. Bunun türlü sebepleri var. Aşağıda bu sorunlarla nasıl başa çıkabileceğimize bakacağız.

Titreşimi engelleme

Telefoto lenste ilk kural bu: Titreşimi engelleyeceksiniz. Ne yapın edin, titreşimli fotoğraf çekmeyin. Bu yüzden ISO’yu arttırmanız mı gerekiyor? Arttırın. Diyaframı açmanız mı gerekiyor? Açın. Üçayak ya da tekayak mı kullanmanız gerekiyor? Kullanın. Kaçış yok.

Bu yüzden, eğer lens özel değilse, kimseye titreşim azaltmassız lens almasını önermem (gövdede titreşim azaltma varsa ayrı). Canikon’un böyle telefoto lensleri hala piyasada bulunuyor. Hatta Nikon gitti DX 70-300mm AF-P’yi iki versiyon olarak çıkardı: VR’li ve VR’siz. VR’siz versiyonuna yaklaşmayın! Eski Canon 75-300mm (IS’siz versiyon) veya Sigma ve Tamron’un titreşim azaltmasız 70-300mm lensleri de piyasada uygun fiyata bulunabiliyor ama ben kesinlikle bunları önermiyorum. Örneğin titreşim azaltmasız Sigma 70-300mm alacağınıza Nikon 55-300mm VR ya da Canon 55-250mm IS alın (APS-C algılayıcılar için).

Gövdede titreşim azaltma olan sistemler telefotoda biraz dezavantajlılar çünkü gövdedeki titreşim azaltma telefoto mesafesinde lensteki kadar iyi çalışmıyor. Sırf bu yüzden Olympus mükemmel 300mm f4 Pro’sunun çıkış tarihini geciktirip titreşim azaltma ekledi.

Ben 200mm üzeri telefoto lens kullanacaksam makineyi genelde S/TV moduna alıyorum (eğer çok kontrollü çekim yapamıyorsam), bu sayede lensin titremeyeceğinden emin oluyorum çünkü bir fotoğrafın en büyük belası titrek bir el. Eğer zamanım varsa ve ortamda da iyi ışık varsa gene A/Av moduna devam…

Son olarak, hala “lenste veya gövdede titreşim azaltma yoksa, titreşimsiz fotoğraf çekmek için 1/odak mesafesi kadar perde hızı kullan” kuralını uygulayan kaldı mı? 16MP’lik APSC ve 30-36MP tam kare algılayıcılardan beri bu kural artık işlemiyor. Piksel yoğunluğu o kadar arttı ki 1/odak mesafesi sıklıkla bulanık fotoğraf veriyor. Bunun yerine 1/1.5xodak mesafesi, hatta telefoto lenslerde 1/2xodak mesafesi kullanıyorum ben (titreşim azaltma yoksa).

İdeal diyafram açıklığı

Olympus 12-100mm f4 Pro, 12-40mm f2.8 Pro gibi özel lensleri ayrı tutarsak, hemen her lensin en iyi performans verdiği bir diyafram var. Ucuz lenslerde bu genelde en açık diyaframın 2 durak altı oluyor (örneğin 18-55mm f3.5-5.6, 55mm’de f11).

Telefoto lenslerde bu durum benzer ama bu tip lenslerin bir avantajı var: Genelde kenar ve köşe performansının çok iyi olmasına gerek yok çünkü çekeceğiniz nesne/kişi/hayvan genelde ortalarda oluyor ve kenarlar ve köşeler mesafe yüzünden zaten bulanık çıkıyor. Bu yüzden, telefoto lensleri genelde en açık diyaframda kullanabiliyorsunuz.

Tabi burada önemli olan şey şu: En açık diyaframda lensin orta bölgesindeki performası en azından düzeltilebilecek kadar idare etmesi lazım. Örneğin Olympus 75-300mm II 300mm’de f6.7 diyaframda ortada idare ediyor, Tamron 100-400mm 400mm’de f6.3’te de aynı şekilde ama bir ara kullandığım Sigma 70-300mm DG lensi 300mm’de f8, hatta f11’e kapatmam gerekiyordu ki düzgün fotoğraf çıksın.

Olympus 300mm f4 Pro, Canon 300mm f2.8L IS, Nikon 70-200mm f2.8E FL, Canon 70-300mm f3.5-5.6 L IS gibi profesyonel lensler en açık diyaframda bile rahatça kullanabileceğiniz lensler.

Bu arada bir not: “Bokeh olsun abi, süper sanatsal oluyor” fikrini unutmaya çalışın. Yukarıdaki tavuskuşu fotoğrafında elimde bir 300mm f2.8 lens olsaydı bile ben onu f8 civarına indirecektim çünkü 300mm f2.8’de hayvanın sadece gözleri net çıkacaktı, halbuki benim amacım boynunu da hafiften belirgin şekilde gösterebilmekti.

Tekayak veya üçayak kullanmak

Sıkça telefoto lens kullanıyorsanız en azından bir tekayak kullanmaya alışmanızı öneririm. Üçayak her zaman pratik olmuyor ama tekayağı taşımak çok büyük dert değil. Makine veya lensinizde titreşim azaltma olsa bile tek veya üçayağın titreşimi azaltmaya ek olarak belirgin bir avantajı daha var: Kadrajı daha rahat oturtmak. Bu ne demek?

Telefoto lensler çok dar bir açı gösterdiği için çekeceğiniz şeyi kadrajlamak her zaman kolay olmuyor. Hele takip etmeniz gereken şeyler varsa (kuş, araba vs..) lens/gövde ikilisini taşımak ve takip etmek arasında gidip gelmek bazen yorucu oluyor. Takayak size “lens/gövde ikilisini” taşımakta yardım ettiğinden sizin en büyük derdiniz kadrajı ayarlamak oluyor. “Lan ben bunu elle yapıyorum hep” diye düşünebilirsiniz ama sahaya çıkınca pratikte tekayağa alışmak çok faydalı olacak. Özellikle 600mm civarında veya daha dar açıdaysanız (600mm üzeri yani) tekayağın önemi daha da artıyor. 1000mm civarlarında üçayak tavsiye ederim.

Bir de şu var: Telefoto lensler ağır. Elinizde veya boynunuzda bir süre taşıyınca ister istemez kol-bel-boyun ağrıları başlıyor. Bu ağrıları düşünürken kadraja verdiğiniz önem azalabiliyor. Dediğim gibi, söyleyince etkili gelmiyor ama fotoğraf çekerken pratikte bayağı faydalı.

Doğru odaklama yapmak

Titreşimden sonra bir fotoğrafı en çok bozacak ikinci şey belki de doğru odaklama yapabilmek. Telefoto lensler net alan derinliğini çok kısıtladığı için odak yapmak geniş açıya göre daha zor oluyor.

• DSLRlarda zaten otomatik odaklama hataları sık görülüyor, telefoto lenslerde bu durum daha da kötü.
• Telefoto lenslerde diyafram genelde dar oluyor (özellikle 300mm ve üzerine giden ucuz lenslerde). Odaklama sistemi az ışık alınca performansı da düşüyor.
• Süper telefoto mesafelerinde (300-400mm ve üzeri diyelim) atmosfer koşulları da odaklama performansını etkiliyor, buna da dikkat etmek lazım.
• Aynasız sistemlerde bu durum daha iyi ama ışık yetersizse gene de dikkat etmek lazım. Örneğin bendeki 75-300mm II lens 300mm’de f6.7 diyaframa sahip. Bu kadar kısık diyaframda ucuz makineler odağı bulmakta zorlanabiliyor (EM1 II’de bile bazen sıkıntı yaşıyorum).
• Tele yakınlaştırıcı kullanırsanız (1.4x, 1.7x, 2.0x gibi) otomatik odaklama performansı düşebilir: Hem hız hem doğruluk anlamında.

Durum böyle olunca, çekim yaptığınız makine ve lensi iyi tanıyın derim. Hangi durumlarda odaklama yapmakta zorlanıyor mesela, onu anlayın. Ben seri çekim yapmıyorsam (örneğin uçan kuş çekmiyorsam) süper telefoto mesafesinde %95 ortadaki odak noktasını kullanıyorum.

Telefotoda elle odaklama yapmak kolay değil. Titreşim azaltma olsa bile kadraj çok titriyor, ayrıca net alan derinliği de çok az olduğu için istediğiniz noktaya odak yapmak cehennem azabı gibi geliyor. Olympus EM1 II’de aynalı Tokina 300mm f6.3 kullanmıştım. Elle odak yapmak o kadar zordu ki lensi jet hızıyla sattım. Telefotoda otomatik odaklamayı tercih etmenizi öneririm.