“Karar Anı” üzerine bir çift söz…

Yazılarımızdan elde edilen en önemli sonuç okuyucunun kendi fikirlerini oluşturmasına, kendi tarzını belirlemesine ve ufkunu genişletmesine kılavuz olmasıdır. Yazanlar olarak bizim için de farklı değildir. Okuduklarımızdan beslenir ve bunları referans alarak yeni makaleler yazabiliriz. Bu yeni yazılar, kaynak olan yazının devamı olabildiği gibi bazen tamamen farklı bir konuda yazmaya ışık tutar. Bu sürece okuyucularımızın yorumları da dahildir. İşte sevgili Kıvanç’ın “Decisive Moment/Karar Anı” yazısını okuduktan sonra “Bu pilav daha çok su kaldırır” deyip bilgilerimi, düşündüklerimi kısa bir okuma parçası olarak sunuyorum.

Henri Cartier Bresson (HCB) meşhur Türkçe ismi “Karar Anı” (Decisive Moment) olan kitabını 1952 yılında kaleme almıştı. Ve kitabın orijinal adı doğal olarak Fransızca, “Images a la Sauvette” idi. Direkt çevirisi “Sinsi Görüntüler” ya da “Çalıntı Görüntüler” olarak tercüme edilebilirdi.

Niko Guido ile uzun süre önce Fotokritik’de yayınladığım bir fotoğrafım (bu fotoğraf yanda yer alıyor) üzerine konuşurken iki şeyden bahsetmiştim:

• Birisi “Fotoğrafçı “hırsız”dır. İnsanların hayatlarından “an” çalar.

• Diğeri ise “Elimizdeki SLR ile görmediğimiz anı fotoğraflarız. Ayna kalktığında hangi enstantane değeri olursa olsun artık kompozisyon sizin gördüğünüz değildir, değişmiştir”.

Matematikte bunu bize “Limit teorisi” olarak öğrettiler. Doğrudur ve gerçektir.

İngiltere’deki yayımcısının Henri Cartier Bresson’a sorduğu “İngilizce başlık ne olmalıdır?” sorusuna yanıt alamayınca insiyatifini kullanarak “Decisive Moment” olarak kitap ismi belirledi. Ve böylece de kaldı. HCB de buna –beğenmiş olmalı ki- itiraz etmedi. Kitapta yer alan “Karar Anı” makalesi 17 nci Yüzyıl kardinallerinden Retz’in bir sözüyle başlar; There is nothing in this World that does not have decisive moment (Bu dünyada karar anı olmayan hiçbir şey yoktur).

İnsanlar teknik hakkında çok fazla düşünürler ama görmek hakkında yeterince düşünmezler.

Henri Cartier Bresson

Henri Cartier Bresson’un kurgulanmış fotoğrafla işi yoktur. O, yaşamın akış içindeki halinde gelip geçen anlardan “Karar anı” nın fotoğrafın özü olduğunu benimsemiş tipik bir sokak fotoğrafçısıdır.

HCB kitabında sokaklarda görünmez olmayı tercih ettiğini belirtir, sessizce ve sakin bir şekilde dolaştığından da bahseder. Ve tabii ki insanların hayatlarını sürdürürken elde edilen fotoğraflar izleyenlere samimi gelir. Ve HCB şöyle der;

Fotoğrafçılık hiçbir şey;
Benim ilgimi çeken, yaşam.

Fotoğrafları içinde “Karar anı” denildiğinde en çok gösterilen fotoğrafı sudan atlamaya çalışan siluet adamın olduğu Paris Gare St. Lazare’de çektiği “Su birikintisi” adlı karedir. Kıvanç da kendi yazısında “Karar anı” fotoğraflarından güzel bir seçki sunuyor.

Henri Cartier Bresson, arka planın fotoğrafın öznesine katkı yapması gerektiğini söyler. İzleyici önce sıçrayan adama bakar. Daha sonra gözü arka plandaki ve su üzerindeki detaylara kayar. Sirk afişindeki balerini, demir parmaklık arkasındaki adamı ve su birikintisindeki merdiven ve daireleri fark eder. İşte şekil ve zemin ilişkisi de budur.

HCB, fotoğraflarının kullanılırken kesinlikle yeniden boyutlandırılmasına karşıydı ve bunu yasaklamıştı. Buna rağmen tek boyutlandırdığı fotoğraf da “su birikintisi” dir. HCB bu kareyi çekme anında fotoğraf makinası çitin arasında iken çitin de bir kısmı sol tarafta siyah bir şerit olarak kadraja girmiştir. Henri Cartier Bresson bu kısmı kadrajdan çıkarır.

Eğer film kullanıyorsanız işin çok büyük bir kısmını çekim anında halletmek zorundaydınız. Karanlık oda hiçbir zaman Photoshopta şimdi yapabildiğimiz akla hayale gelmeyen düzenlemeleri yapmamıza imkân tanımazdı. Baskıda sadece kadraj değiştirmek bile başlı başına bir uğraştı.

Bir arkadaşınızla telefonla konuştunuz aradan bir ay geçti. Konu gündeme getirildiğinde hatırlamazsanız şaşırmayın. Ama aradınız, telefona cevap vermedi ve konuşamadınız. Saatine kadar söyleyebilirsiniz. Bir anormallik yok. Demans ya da Alzheimer değilsiniz, korkmayın.

Karar anı bitmeyen eylemlerin fotoğraflarıdır. Sonrasında ne olacağı izleyiciye kalmıştır. Bu tarz fotoğraflar daha çok zihinde kalır ve kolay hatırlanır. Bu, Rus psikolog Bluma Zeigarnik tarafından tanımlanan “Zeigarnik etkisi” dir. Bunun tek nedeni bitirilmemiş ve sonlandırılmamış işlerin zihnimizi daha çok meşgul etmesidir. İş bitince zihin ilgili tüm şeyler silmektedir. Şimdi hatırladığınız olayları değerlendirin. Muhtemelen ilk aklınıza gelenler hala sürüncemede kalmış olanlar olacaktır.

Henri Cartier Bresson’ın tercihi 50 mm bir objektiftir. Seyrek olsa da 35 mm kullanır. Manzara fotoğraflarında 90 mm tercih eder. Hayatında hiç 135 mm ve tele kullanmamıştır. Balıkgözü objektifleri hiçbir zaman önermez. Aynı şekilde renkli fotoğraf çekmesine rağmen bunlar hiçbir zaman sunulmamıştır.

1970 yılında bir röportajında fotoğraf çekmenin sırrını şöyle ifade eder; “Öncesinde ve sonrasında fotoğraf üzerine düşünülmeli, ama çekim sırasında kesinlikle değil. Fotoğraf çekmenin sırrı ona yeterince zaman ayırmaktır. Hızlı çalışılmalıdır. Çekilen nesne unutulmalıdır. Ama aşırı hızdan kaçınmak gerek. Eğer ilk çekim başarılamamışsa çekimden vazgeçmekten başka çare yoktur. Realiteye saygı göstererek ve ona uygun bir teknikle çalışılmalıdır. Fotoğrafçının jaluziyi açarak ışık kaynağını güçlendirme hakkı yoktur. Çekilen bir fotoğraf hiçbir şekilde karanlık odada düzeltilmez. An fotoğrafının iyi veya kötü olması fotoğraf makinasının içinde belirlenir”.

1997 de American Photo dergisine verdiği bir söyleşide de;

“Fotoğraflarımdan ben sorumluyum. Fotoğrafçılık belgesel değildir, sezgidir, şiirsel bir deneyimdir. İç sesinizi bastırıp kendinizi olaya kaptırırsınız ve sonra havayı koklarsınız… Bu tesadüfe duyarlı olmaktır”

diyecektir.

Ve 2006 yılında İstanbul Pera müzesinde eşinin açtığı sergiyi gezme fırsatını yakalamıştım.