Belgesel Fotoğrafçılık – Bölüm 1

Belgesel fotoğrafa ilişkin net bir tanım bulunmamaktadır. Farklı tanımlama çalışmaları vardır. Örneğin, sanatsal fotoğraftan ayırt etmek için şöyle bir tarif yapılabilir: Dünyada olup bitenlerden haberdar etmek için gerçek an’ın net fotoğrafını kaydeden fotoğrafçılıktır (1).  Tate Modern Sanat Müzesi, belgesel fotoğrafı insan, yer, nesne ve olayların doğrudan ve tutarlı temsilini sağlayan ve sıklıkla röportajlarda kullanılan bir fotoğraf üslubu olarak tanımlamaktadır (2). İskoç Ulusal Galerisi’nin tanımı ise olayların, insanların ve yerlerin doğrudan temsilini sağlayan ve sıklıkla önemli tarihi ya da siyasi anları kaydeden bir fotoğraf üslubu biçimindedir (3).

Özcan Yurdalan’a göre ise belgesel fotoğraf  “…farklı yaklaşımları barındıran bir üst başlıktır. Hayata ve yaşadığı çevreye bakan fotoğrafçının gördüklerine dair düşüncelerini, yorumlarını,  eleştirilerini içeren bir iletişim yöntemidir. Belgesel çalışmalar bir konuyu bir dizi fotoğrafla anlatma sanatıdır. Bir belgesel çalışma bir bir hikaye anlatısı kurabileceği gibi bir seri fotoğraf da olabilir…” Belgesel fotoğrafçı ise “…olayı izlerken sürece odaklanır. Ele aldığı konuyu görünen yanlarıyla değil arka plan ve neden sonuç  ilişkisiyle birlikte anlatmaya çalışır, bir soruna dikkat çeker…”. 

Belgesel fotoğraf önemli ve tarihi olayların belgelenmesi yanı sıra, gündelik yaşamı etkileyen durum, olay, sorun ya da krizleri belgeleyen; çalışırken mümkün olduğunca gerçeği temsil eden; belgesele konu olan bireylerin güvenini kazanarak; aktarımlarını mümkün olduğunca olduğu gibi kaydeden, yapılan proje için zaman, fedakarlık, sabır, emek vererek, tutkuyla sarılmayı gerektiren; bir proje ekseninde yapılan, çalışmada etik kurallara ve kişi mahremiyetine uyan; çalışma çıktıları ile konu olan bireylere karşı sorumluluk hisseden; sosyal değişim hedefleyen ve konu olan bireylere yardımcı olmaya çalışan bir fotoğraf üslubudur.

Farklı kaynaklarda farklı görüşler olmakla birlikte, belgesel fotoğrafçılığın başlangıcını İngiliz fotoğrafçı Philip Delamotte’ye (1821-89) dayandırmak mümkündür. Kendisi Crystal Palace’ın sökümünü o zaman daha yeni icat edilmiş olan kalotip ile fotoğraflamıştır.

Bunun yanı sıra insanlar uzak diyarlara, olaylara ya da meşhur kişilere ilişkin fotoğraflara da ilgi göstermekteydiler (1).  Bu doğrultuda Yakın Doğu, Mısır ve Amerikan vahşi alanlarının kalıntıları da dagerreyotipi ve kalotip ile çekilmiştir. Bu tarz “araştırmalara” ilişkin ilk örneklerinden birisi 19. Yüzyıl arkeologlarından John Beasly Greene”in 1850’lerin başlarında Nubia’da yapmış olduğu çekimlerdir (4,5). Sömürgeci ülkeler Afrika ve Asya’da etkili olabilmek için farklı ülkelerin fotoğraflarını belgeletmişlerdir.

Francis Frith Mısır ve Türkiye’yi , Samuel Bourne Hindistan’ı, John Thomson Çin’i ve Fransız fotoğrafçı Maxime Du Camp Gustave Flaubert Mısır’ı belgelemişlerdir (6).

1850-1860’larda fotoğrafçılar Batı Avrupa’daki peyzaj ve manzaraları fotoğraflamışlardır. Roger Fenton İngiltere ve Galler’de (7),  Charles Clifford İspanya’da, Robert Macpherson Roma’da ve George Washington Wilson İskoçya’da çalışmışlardır. Adolphe Braun, Louis-Auguste ve Auguste-Rosalie Bisson Alsas bölgesi dağları ve manzaralarını çekmişlerdir. Herman Krone Almanya’da, Giacchino Altobelli ve Carlo Ponti İtalya’da kendi memleketlerini ve insanlarını fotoğraflamışlardır (6). Roger Fenton (1819-69) ise Kırım savaşını fotoğraflamıştır. Cephede hastalıktan ölen İngiliz askerlerlerinin fotoğrafları İngiltere’de rahatsızlık uyandırmıştır, bu nedenle Fenton çekmiş olduğu 360 fotoğrafta kamp alanı, teçhizat, askerleri hep düzenli ve temiz olarak göstermiştir. Ölü bedenleri nadiren belgelemiştir. Buna rağmen insanlar, 1855’lerde de fotoğrafın yalan söylemeyeceğine inanmaktaydılar (1).

Fransa’da ise ilk belgesel projelerden birisi, Commission des Monuments historiques isimli resmi komisyon tarafından düzenlenen Fransız Missions Heliographiques olmuştur. Bu çalışmada Fransa’nın hızla kaybolan mimarisi ve insan mirasının arşivlenmesi amaçlanmıştır. Proje, Henri Le Secq, Edouard Denis Baldus ve Gustave Le Gray’ın fotoğrafik eserlerini içermekteydi (8). Amerika Birleşik Devletleri’nde, en azından üç fotoğrafik yayıncı-distribütör konsorsiyumu adına Amerikan İç Savaşı’nı (1861-1865) izleyen çoğunlukla Mathew Brady ve Alexander Gardner gibi fotoğrafçılar büyük bir arşiv oluşturmuşlardır. Bu arşiv savaş alanlarına ilişkin kuru kayıtlardan Timothy O’Sullivan’ın ölümcül ve George N. Barnard’ın evokatif görüntülerini içermektedir (9,10,11). Mathew Brady (1822-96) isimli fotoğrafçı bu konuda özellikle hevesliydi. Kendisi New York ve Washington’da portre çekim stüdyoları vardı ve “Illustrious Americans” isimli bir portre serisine sahipti. Devletten aldığı izinle savaş alanına koloidal fotoğrafçıları göndermiş ve7000 negatif çektirmiştir. Ancak bu hevesi maddi olarak batmasına neden olmuştur. 1865’te biten savaşı kimse hatırlamak istememiştir ve bu nedenle çektirdiği fotoğraflar elinde kalmıştır (1).

Büyük Batı’nın geniş bölgelerinin büyük bir fotoğraf birikimi, 1868-1878 döneminde, resmi fotoğrafçılar tarafından  “Bölgelerin Jeolojik ve Coğrafi Araştırması” (USGS’nin öncüsü) adına üretilmiştir. Özellikle ünlü fotoğrafçılar Timothy O’Sullivan ve William Henry Jackson’un eserleri de dahil edilmiştir (12,13,14). Tim O’Sullivan (1840-82) Brady’den ayrılıp,  Nevada ve Rocky Dağları, Panama ve New Mexico’da fotoğraflar çekmiştir. O zamana kadar fotoğrafı çekilen bölgeler, başkentte bulunan bürokratlar tarafından görülmemişti (15). William Jackson (1843-1942) Union Pacific Railroad yolları boyunca manzara fotoğrafları çekmiştir. Yellowstone’un 1872 yılında ilk milli park olmasını sağlamıştır. Birçok coğrafi bölgeye adı verilmiştir (örn. Hence Jackson Canyon, Jackson’s Lake vb.) (1,14). ABD’de İç Savaş ve diğer hükümet destekli projeler belgesel fotoğrafçılığın önemini ortaya koymuştur. Hem tarihsel öneme sahip bir arşiv üretilmiştir, hem de yayın yoluyla elde edilen fotoğraflar geniş bir kitleye dağıtılıp, fotoğraflanan bölgeler tanıtılmıştır. ABD Hükümeti yıllık raporlarında araştırma fotoğrafları yayınlamış ve bilimsel araştırmalara fon yaratmak amacıyla portfolyolar tasarımlamıştır (16).

Kaynaklar:

1. Documentary Photography. ENCYCLOPEDIA OF PHOTOGRAPHIC ART. Erişim: http://www.visual-arts-cork.com/photography/documentary.htm . Erişim tarihi: 22.05.2020.
2. Tate Modern Museum of Art. Documentary Photography. Erişim: https://www.tate.org.uk/art/art-terms/d/documentary-photography . Erişim tarihi: 22.05.2020.
3. National Galleries of Scotland. Documentary Photography. Erişim: https://www.nationalgalleries.org/art-and-artists/glossary-terms/documentary-photography . Erişim tarihi: 22.05.2020.
4. Stapp W. John Beasly Greene. Encyclopedia of Nineteenth Century Photography, ed., Hannavy J. New York and Oxon, England: Routledge. 2008. pp. 619-622.
5. John Beasley Greene. The J. Paul Getty Museum. Erişim: http://www.getty.edu/art/collection/artists/1841/john-beasley-greene-american-born-france-1832-1856/ . Erişim tarihi: 22.05.2020.
6. Documentary photography-Landscape and architectural documentation. Encyclopædia Britannica. Erişim: https://www.britannica.com/technology/photography/Documentary-photography . Erişim tarihi: 22.05.2020.
7. The Metropolitan Museum of Art. Daniel M. Roger Fenton (1819–1869). Erişim: https://www.metmuseum.org/toah/hd/rfen/hd_rfen.htm. Erişim tarihi: 22.05.2020.
8. Jonathan H. Mission Heliographique – The Patrimony of Paris in Photos. Erişim: http://www.terrastories.com/bearings/mission-heliographique-the-patrimony-of-paris-in-photos . Erişim tarihi: 22.05.2020.
9. American Battlefield Trust. Alexander Gardner. Erişim: https://www.battlefields.org/learn/biographies/alexander-gardner . Erişim tarihi: 22.05.2020.
10. Library of Congress. Timothy H. O’Sullivan’s Frontier Photographs Subject of New Publication, Exhibition. Erişim: https://www.loc.gov/item/prn-10-008/frontier-photos-subject-of-new-book/2010-01-13/ . Erişim tarihi: 22.05.2020.
11. The J. Paul Getty Museum. George N. Barnard. Erişim: http://www.getty.edu/art/collection/artists/2023/george-n-barnard-american-1819-1902/ . Erişim tarihi: 22.05.2020.
12. Library of Congress. Timothy H. O’Sullivan’s Frontier Photographs Subject of New Publication, Exhibition. Erişim: https://www.loc.gov/item/prn-10-008/frontier-photos-subject-of-new-book/2010-01-13/ . Erişim tarihi: 22.05.2020.
13. Timothy H. O’Sullivan. Encyclopædia Britannica. Erişim: https://www.britannica.com/biography/Timothy-OSullivan. Erişim tarihi: 22.05.2020.
14. The J. Paul Getty Museum. William Henry Jackson. Erişim: http://www.getty.edu/art/collection/artists/1853/william-henry-jackson-american-1843-1942/ . Erişim tarihi: 22.05.2020.
15. The International Photography Hall of Fame and Museum. Timothy H.. Erişim: https://iphf.org/inductees/timothy-h-osullivan/ . Erişim tarihi: 22.05.2020.
16. U.S. Geological Survey. The Four Great Surveys of the West. Erişim: https://pubs.usgs.gov/circ/c1050/surveys.htm . Erişim tarihi: 22.05.2020.

Okunacaklar:

Yurdalan Ö. Belgesel Fotoğraf ve Fotoröportaj. İstanbul: Agora Kitaplığı. 2015.