Sevgili Ertan sağ olsun dijital fotoğraf dünyasının teknolojik gelişmelerini zaman kaybetmeden kaleme alarak okuyucunun yutkunarak “acaba bir gün benim de olur mu?” diye hayal dünyasına dalmasına sebep oluyor. Böylece bana da fotoğraf teknolojisinin geçmişinde rahat dolaşma fırsatı çıkıyor.
İşte bu fırsatı kullandığım günlerden birinde “bir makine daha alsam ne alırım?” diye bir soru takıldı aklıma. “Mesela” dedik. Yanlış anlaşılmasın. Bizimki 2023 yılının son 2024 ün ilk günlerinde züğürt hevesi… İş bu noktaya gelince tercihimi orta format analog bir makinadan yana kullanmaya karar verdim. De hangi marka? Hangi model? Zor iş bunlar…
Yazının temel ortaya çıkış nedeni merak. Bunun yanına “fotoğraf teknolojisi geçmişine yolculuk” da ekleyebilirsiniz. Ana fikir derseniz çoook gizli tuttuğum ana fikri iki satır yazıvereyim:
Teknolojinin peşinde koşan bir halimiz var. İlla ki elimizdekini atıp yerine koyabileceğimiz yenisini almak zorundayız. Ancak bu durum uzun zaman içinde bize öğretilen ve bilinçaltımıza yazılan bir davranış biçimi oldu. Hatırlarsınız, yakın zaman önce okullarda akıllı tahta ve öğrencilere tablet ile “gelişiyoruz, ilerliyoruz” nidaları yükselmişti. Şimdi sıkı durun; Amerika’da ilkokullara cep telefonu ve tablet getirmek yasak. Sınıflarda karatahta ve tebeşir kullanıyorlar. Benzer durum Avrupa’da da var. Bizde ebeveynler çocukların eline telefon veya tablet tutuşturup “çocuğum çok akıllı, en gelişmiş aletler kullanıyor” havasındalar ve çoğunla da rahat etme peşindeler.
Bu ne zaman ve nasıl başladı? Çağdaşlığın apartmanlarda oturmak olduğu dezenformasyonu yayılmaya başladığı 1950 yıllarında. Ve bununla başlayan kapitalizm saldırısı hayatımızın her alanında boy gösterdi. Ve ne yazık ki bilim ve kültür olması gereken çağdaşlık zevahir oldu. Bu konuda söylenecek ve yazacak çok şey var.
Yazıda ilgi çekici bulduğum orta format fotoğraf makinalarını çok kısaca anlatmaya çalıştım. Daha fazlasını merak eden okuyucularımız ilgi duydukları modelleri internette aratarak neredeyse sınırsız inceleme yazısı ve videoya erişmeleri mümkün.
Başlayalım mı?
Orta Format Nedir
Tabii bilen var bilmeyen var. Kısaca anlatıverelim. Meraklılar detaylarını fotoğraf teknoloji tarihine göz atarak nasıl büyük formattan önce orta formata sonra da 35 mm’ye gelindiğini okuyabilir. Orta format denilen film boyutları şunlar:
“Bir tam kare yani 36 mm x 24 mm ve toplam görüntü alanı 864 mm2 dir.”
- 60 mm x 45 mm yani 2700 mm2,bu tam karenin 3.125 katı
- 60 mm x 60 mm yani 3600 mm2, bu tam karenin 4.166 katı
- 60 mm x 70 mm yani 4200 mm2, bu tam karenin 4.861 katı
- 60 mm x 90 mmyani 5400 mm2, bu tam karenin 6.250 katı daha büyük bir film alanı demektir.
Bir de panoramik olarak bahsi geçen 60 mm x 170 mm var ama yaygın tercih edilen bir çekim tarzı değil.
Görüldüğü gibi geçmişten gelen kabul görmüş boyutlar böyle. Tabii bunlar değişmez değil. Zaten dijital orta formata geçildiğinde değişmiş:
- Fujifim, Pentax ve Hasselblad 43.8 mm x 32.9 mm yani 1441 mm2,bu tam karenin 1.667 katı iken
- Leica S serisi 45 mm x 30 mm yani 1350 mm2,bu tam karenin 1.562 katı.
En bilinen dört marka geleneksel orta formattan biraz tasarruf etmişler gibi duruyor. Bir diğer marka Phase One’nın kullandığı sensör boyutlar 54 mm x 40.5 mm yani 2187 mm2,bu tam karenin 2.531 katı. Konumuzda dijitaller yer almayacağı için sensör boyutları aşağıdaki görselde yer almıyor.
Hangi marka ve hangi model orta format?
Öncelikle aklınıza gelebileceğini tahmin ettiğim “neden illa filmde ısrar edersin? Ve niye orta format dersin?” sorularına cevap vereyim. En kısa yoldan “tutku” olarak tanımlıyorum. Filmin cezbedici yanı var ve biraz daha fazla emek vermek gerekiyor. Diğer yandan filmden elde edilen dijital ortama aktarılmış görüntülerin bana farklı gelen hem gerçekliği hem de büyüsü var sanki.
6 cm * 9 cm Orta Formatlar
Film boyutu 6 cm * 9 cm olduğunda daha çok stüdyolarda kullanılan ayaklı ve körüklü modeller karşımıza çıkıyor. Linhof en bilinen bir marka. Buna rağmen bazı markaların nispeten küçük boyutta elde taşınabilir modelleri de var.
Fujica GW690
Hala çok kullanıcısı olan bir model. Özellikle kesinliğinin mükemmel olduğunu söylüyorlar. Leica benzerliği nedeniyle takma adı “Teksas Lieca”. Artık ne demekse. Değişik versiyonları var. Ama hepsi manuel ayar özelliğinde. Netlik, ise telemetri denilen görüntünün hayalini esas görüntünün üzerine çakıştırma olarak çalışıyor. Objektif değişebiliyor. Ancak en kısa enstantane hızı 1/500. Aslında bu hız orta format makinalara özgün bir şey.
Plaubel 69W Proshift
Kullanıcısına sanal ortamda rastlamadım. Bir başka modeli aynı gövdede 6 cm * 7 cm özelliğine sahip. Sadece enstantane 1/500 ve geri kalan her şey manuel diyebilirim. Schneider objektif kullanıyor. Cezbedici özelliği optik eksenin sola ve yukarı 15 mm kaydırılabilmesi. Yani bildiğimiz “tilt-lens” bu makinada gövdede. Bu da mimari fotoğraflarda tercih edilme nedeni olabilir.
Mamiya Super 23
İşte bu makine ilginç. Diğerleri sadece tek bir formatta kullanılabiliyorken bu modelde film kaseti tek bir ünitede 6 cm * 4,5 cm, 6 cm * 6 cm ve 6 cm * 9 cm film boyutuna izin veren “K” arka kısımdır. Bu makinayı -bana göre- çok özel kılmaktadır. Ama boyutları çok büyük. İlginç olan ise bu modelin zamanında gazetecilikte tercih edilmiş olması. Eğer örnek fotoğraflara bakmak isterseniz bu sayfada bulabilirsiniz. Bu model de diğerleri gibi manuel ve netleme özelliğine sahip.
Zeiss Super-Ikonta C ve Agfa record III
Bu iki model 1950 yıllarına ait. Dolayısıyla beni de aşıyor. Geçmiş zamanda bir tane Zeiss’i biblo olsun diye almıştım ama sonrasında bir derneğe vermiş olabilirim. Hatırlamıyorum.
Tabii bu formattaki makinalar oldukça büyük boyutta ve ağırlar. Dolayısıyla günümüzde rahata alışmış bizim gibi fotoğrafçılara kullanması zor gelecektir.
6 cm * 7 cm Orta Formatlar
Bu formata inince marka ve model çeşitliliğinde büyük bir artış var. Ayrıca 6 cm * 9 cm format makinelere göre özellikleri daha iyi. Hepsinden bahsetmek mümkün değil. Ve SLR, TLR, aynasız olmak üzere değişik modeller bulmak mümkün. Elde taşınabilir büyüklükte ve ağırlıkta.
Pentax 67, Mamiya 67 (değişik versiyonları var), Fujicon GF 67, Hasselblad, Bronica, Contax gibi birçok markanın ürünleri var.
Pentax 67
SLR olması bir avantaj. Ama her ayarı manuel. Objektif değişebiliyor. Ve en kısa enstantane 1/500. İkinci el fiyatının çok uygun olması ve piyasada kolay bulunur olması nedeniyle kullanıcısı ve “bundan iyisi yok” diyen çok fotoğrafçı var. Ancak aynasız modelleri görünce bu model cazibesini kaybediyor. Benim düşüncem bu yönde.
Mamiya RB67 ve RZ67 Pro II
Bana hiç kullanamayacağım bir model gibi geldi. Vizör çıkabiliyor ve üstten bakarak netlik ve kompozisyon ayarı yapılabiliyor. Hala kullanıcı olan ve çok tercih edilen bir model. Film arka tarafta önce ir kaset içine takılıp sonra bu kaset gövdeye takılıyor. İnternette gördüğüm örnek fotoğraflar insanı imrendiriyor. Bakmak isterseniz bu link faydalı olacaktır.
Fujicon GF67
Bu model aynasız makinelerde en fazla tercih edilenlerden. Sıkı durun: körük özelliği var. 6 cm * 6 cm ve 6 cm * 7 cm formatta kullanılabiliyor. Dahili pozametresi var. Netleme manuel olsa da telemetrik görüntü çakıştırma ile oldukça kolay. Enstantane değeri değişmedi, hala 1/500. Ancak film takmak diğer aynasız gövdelerde de olduğu gibi oldukça kolay. İkinci el piyasasında kolay bulunuyor.
Tasarım olarak GW 690 ile aynı olduğundan burada görsel tekrarı yapmıyorum. Bu makine ile çekilmiş bir fotoğraf örneği vermek daha iyi olacak.
4,5 cm * 6 cm Orta Formatlar
6 cm * 6 cm formatı hem ilgimi çekmediği hem de incelemediğim için pas geçiyorum. Umarım mazur görülürüm.
4,5 cm * 6 cm formatında inanılmaz sayıda marka ve model var. Bunlarından hepsinden bahsetmeye gerek yok. Cazibesi olan birkaç modeli tanıtıp en ilgimi çekeni detaylandırmak bana uygun geliyor. Zaten bu yazıyı sıkılmadan buraya kadar okuyup biraz daha fazlasını merak eden arkadaşlarımız internette sınırsız kaynak bulacaktır.
Öne çıkan markalar -bana göre- Pentax, Mamiya, Contax, Hasselblad, Bronica. Daha başka eski doğu blok ülkelerinde markaları var. Ancak dediğim gibi aralarından seçim yapmam gerekti.
Pentax 645N II
Artık bu formatta otomatik netleme ve gövde içinde pozametre standart gibi. Bir özelliği enstantanenin 1 /1000 değerinde olması. Seri çekim özelliği var. Ayrıca diyafram öncelikli çekim özelliği de var. Film yine arkadaki kasete yükleniyor. Yükleme kolayca yapılabiliyor. Elde taşınabilir boyutta. Ancak enerji kaynağı altı adet kalem (AA) pil. Belki de tek sakıncalı yanı otomatik netlemenin uygulanmaya başladığı ilk zamanlardaki teknoloji (muhtemelen phase detection teknolojisinin ilk zamanları) olması nedeniyle biraz geç, belki de zaman zaman yanlış yerde yapması olabilir. Bu benim kişisel düşüncem ve bundan hiçbir yerde bahsedilmiyor. Kullanma kitabında “üç nokta netleme” diye bir özellikten bahsediliyor. Bu da netlik yapılan nesne merkezden biraz kayık olsa da doğru netleme yapma özelliği olarak açıklanmış.
Çok çeşitli objektifler bulunabiliyor. Yeter ki siz paradan haber verin. 35 mm’e göre kırpma oranı “0,62” olduğu için 35 mm filmde 50 mm’lik bir objektif için Pentax 80 mm (80 mm * 0,62= 59,6 mm) tercih etmek gerekecektir.
İkinci el fiyatları da cebi az yakacak seviyede. Misak-ı Milli sınırlarımız içinde 150 mm objektifi ile birlikte satılık bir adet var. O da her fonksiyonu manuel. Yurt dışında 800 USD – 1700 USD arasında objektifiyle birlikte bulmak mümkün. Bazı satış sitelerinde bu fiyatlara sadece gövde var.
Bu model yoluna Pentax 645D ve 645Z olarak dijital dünyada devam ediyor.
Eğer ilginizi çekerse bu linkde ile biraz daha fazla detay bilgi alabilirsiniz.
Contax 645 AF
İşte bu marka ve model inanılmaz ve fiyat olarak da yanına pek yaklaşılmaz. Enstantane 1/4000. Diyafram ve enstantane öncelikli özelliği var. Ve tabii Zeiss objektifler kullanması ayrıcalığı. Bu da fiyatını 2300 USD başlayıp 6700 USD’ye kadar çıkmasına neden oluyor. Özellikleri tek tek saymaya gerek yok. İnsanın aklının kalacağı bir makine. Yani bizim aklımız kalıyor olsa da yurt dışındaki fotoğrafçıların böyle bir dertleri yok.
Bu modelin Phase One tarafından yapılan dijital arka kaseti var. Ama bu durumda artık makinaya “Contax” denilebilir mi tereddütte kaldım. Film kaset kullanımı Pentax ile aynı.
Mamiya 645 AF(D) III
Bu model Pentax ile Contax arasında yer alabilecek özelliklere sahip. Fiyatı da böyle. “AF” olan sadece film kullanılabilen “AFD” olan ise arkasına dijital kaset (Phase One marka) takılarak hem film hem de dijital kullanma özelliğine sahip. Makinaların görsellerinden anlaşılacağı gibi birbirlerine çok yakın tasarımları var. Sanki mekanik parçaları aynı üreticiden alıyorlarmış gibi duruyor.
Mamiya firması Phase One tarafından satın alınmıştı. Dolayısıyla bu marka dijital dünyada yoluna Phase One 645 olarak devam ediyor. Zaten “AFD” versiyonunun dijital kasetini de Phase One sağlıyor. Bir değişik özelliği “Polarid kart” için kaset takılarak kullanılabiliyor.
En iyi fiyatta olan bir tanesi dört objektifi, polarid kaseti, filtreleri ile birlikte bizim sınırlarımız içinde satışta. Meraklısı için kaçırılmayacak bir parça. Yurt dışında “AF” versiyonunu bulmak nedense imkânsız gibi birşey. “AFD” versiyonu çok kolay bulunabiliyor. Ayrıca sıfır Phase One 645 AF var. O da 2400 USD civarında.
Diğer 645’lerle aynı olduğu için Teknik özelliklerine girmeye gerek görmüyorum. Zaten internette kullanma kitaplarını da bulabilirsiniz.
Önemli not: Mamiya’nın aynasız olarak Mamiya 6 ve Mamiya 7 olarak iki modeli var. Ancak bu yazıda SLR olanı tercih ettiğim için bu iki modelden bahsetmiyorum.
Yazıya nokta koyalım
En başta dediğim gibi bu iş “mesela” demenin ötesine geçemeyecek. Ama çok net olarak Mamiya 645 AF ya da Fujicon GW 67 biraz daha büyük negatif olduğu için ayarları manuel olsa da tercihim olurdu.
Burada hatırlanması gereken bu işin objektif kalitesi ve film tarafının olduğu. Objektiflerde Leica, Zeiss ve Schneider markaları üzerine söz söylenemeyecek kadar iyiler. Diğer markalar birkaç basamak aşağıda yer alıyor. Dolayısıyla Contax’ın Zeiss objektif kullanması ayrıcalık sağlıyor. Ancak Pentax ve Mamiya objektifler de oldukça iyiler. Bunun filmdeki detaylara direkt etki ettiğini biliyorsunuz.
Diğer yandan filmlerin piksel (gren- yani görseli oluşturan gümüş bromür partikülleri) özellikleri de detayları belirlemede ana rolü oynuyor. Bu başlı başına bir sonraki yazının konusu. Yani film özelliği ile orta format makinaları birlikte ele almak gerekecek.
Biraz kaynak:
- https://www.bhphotovideo.com/explora/photography/tips-and-solutions/explaining-the-medium-format-look
- https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=Pt7vu-UU_bo
- https://magazine.urth.co/articles/best-medium-format-film-cameras
- https://en.wikipedia.org/wiki/Medium_format
- https://kamerastore.com/en-us/blogs/posts/top-10-medium-format-cameras-for-2022
Kısa, öz yazı bir giriş niteliğinde meraklısına rahatlıkla yön veriyor. Ürün çekimlerimizde çoğunlukla 6×6 saydam tercihimiz olurdu. Objektifin dairesel görüntü yakalamasının film üzerindeki genel izdüşümü de daire niteliğinde olduğu için çekilen ürün ortada kalırdı. Baskı aşamasına gelindiğinde hem daha net (günümüz olarak bir inçe düşen nokta sayısının artması) olması yanında istediğimiz gibi “alt-üst/sağ-sol” bize kesme alanı tanıyordu. Öyleki bazı dış çekimlerde bilgi-el yordamı ile ayarladığımız Lupitel’in üsten bakmalı 6×6’lık çekimlerimiz bile harika sonuçlar veriyordu. Tabi, daha ucuz işler için kullandığımız 24×36 mm’lik saydamlar da güzeldi ama orta format görsellerindeki canlılığı tam olarak taşımıyordu. Gönül ister ama… Ah, coğrafya kader; yazarın yazdığı gibi “mesela”da kaldık.
Okyar abi filmli makinalara göz kırptın, dijital tarafa söz hakkı doğdu. Topu Ertan bey’e atmayacaksan, dijital tarafta da gönlüne taht kuran modelleri duymak isteriz. Hala Nikon Z6II ile mi devam ediyorsun?
Yazı için teşekkür ederim. Selam ve saygılarımla.