Fotoğrafçılıkla ilgili herkes f-stop’un ne olduğunu, bu terimin diyaframın açıklığını ifade ettiğini, bu sayede kamera algılayıcısının ne kadar ışık alacağının belirlendiğini ve alan derinliğiyle olan direk ilişkisini bilir. Siz de benim gibi video ve film yapımı alanına ilgi duyup bu alanda amatörce çalışmalara başladıysanız veya zaten bu alanda faaliyet gösteriyorsanız, ilk tanışacağınız şey sinema lenslerinde ne kadar ışığın geçtiğini gösteren T-stop terimidir.
Konu hakkında yeterli sayılabilecek bir giriş seviyesi bilgiye sahip olduğumu düşünüyorum. Bu süreçteki çalışmalarımın sonucunda elde ettiğim bilgileri burada sizinle paylaşmak istedim ve bu konu hakkında derin bilgisi olan ustalarımızdan değerli katkılarını esirgememelerini diliyorum. Gelin, T-stop ile F-stop arasındaki farkları birlikte irdeleyelim.
Giriş
Videografi ve sinematografide T-stop, bir merceğin görüntü sensörüne geçmesine izin verdiği ışık miktarının ölçüsüdür. Böyle tanımlayınca f-durak ile aynı şey gibi duruyor değil mi? Devam edelim o zaman.
T-stop da tıpkı f-durak gibi bir sayıyla ifade edilir ancak aynı şey değildir.
F-stop, bir lensteki diyafram açıklığının veya bu açıklığın boyutunun bir ölçüsüdür. Açıklık, merceğe giren ışık miktarını kontrol eden dairesel bir açıklıktır. Bu açıklık ne kadar büyük olursa, mercekten o kadar fazla ışığın geçmesine izin verilir ve açıklık ne kadar küçük olursa, geçmesine izin verilen ışık da o kadar az olur. F-stop, merceğin odak uzaklığına ve diyafram açıklığının boyutuna dayalı bir matematiksel formül kullanılarak hesaplanır. F-durak hakkında daha detay bilgi için bu yazımıza göz atabilirsiniz.
T-stop ise, lens elemanlarını, kaplamalarının ve diğer başka faktörlerden kaynaklanan ışık kaybını hesaba katarak, bir lens aracılığıyla iletilen gerçek ışık miktarının bir ölçüsünü tanımlar. T-stop bir ışık ölçer veya başka özel laboratuvar ekipmanı kullanılarak ölçülür ve tıpkı f-stop gibi bir sayıyla ifade edilir.
Sinema lensleri üzerinde genellikle f-durak yerine T-durak sayısı bulunur, çünkü T-durak lensten iletilen ışık miktarını daha doğru bir şekilde temsil eder. Bunun, sinematografide önemli olduğunu, çünkü profesyonel kalitede bir görüntü elde etmek için tutarlı aydınlatmanın önemini buradan hatırlatmama gerek yok sanırım. Görüntü yönetmenleri, T-stop’larla planlama yaparlar ve bu sayede lensteki veya diğer faktörlerdeki değişikliklere bakmaksızın, çekilen her sahnede aynı miktarda ışık aldıklarından emin olmak isterler.
DSLR objektiflerdeki f-durak için aynı şeyleri söylemek pek mümkün değildir, çünkü diyafram açıklığı lense giren ışık miktarının kontrol edilmesinde birincil faktördür. Fotoğrafçılıkta diyafram açıklığı genellikle alan derinliğini veya görüntüdeki odak aralığını kontrol etmek için kullanılır.
İkisi arasındaki fark nedir?
Tekrarlamak gerekirse; t-durak ve f-durak, bir merceğin filme veya görüntü sensörüne geçmesine izin verdiği ışık miktarının ölçüsüdür. F-stop sayısının hesaba katmadığı önemli unsurlardan biri, ışığın merceğin cam elemanlarından geçerken yansıma, kırılma ve soğurma nedeniyle bir yüzde kaybının olmasıdır. Nasıl mı? Gelin birlikte test edelim:
Çok severek kullandığım ve fotoğraf çantamdan eksik etmediğim SIGMA 35mm f/1.4 DG HSM Art objektifim, Nikon D850 DSLR Tam kare (Full Frame) kameram ve Sekonic L-858D ışıkölçerim ile bir test yapacağız. Testimizde, kameramın verdiği pozlama bilgisi ile Sekonik ışık ölçerimin ölçtüğü değeri karşılaştıracağız.
- Kameramı bir üçayak üzerine sabitledim.
- Çekim modunu “A” Diyafram öncelikli moda aldım ve diyaframı f/1.4 ayarladım.
- Pozlama ölçüm modunu “Nokta” (Spot) olarak ayarladım.
- Netleme karesini tam ortaya ayarladım.
Testimin sonuçlarını aşağıdaki fotoğraflarda görüyorsunuz:
Kameram, ISO 100’de ve f/1.4 diyaframda 1/320 saniye enstantane verdi. Işık ölçerime aynı değerleri girip, aynı noktadan ışıkölçerimle ölçüm aldığımda ise 2 tane 1/3 durak daha fazla yani f/1.6 diyafram; başka bir deyişle neredeyse 1 durak fazla verdi.
DSLR/Aynasız fotoğraf makinenizi bir ışık ölçere ayarladığınızda pozlamanın tam olması gereken gibi olmadığını, yukarıda testimizdeki gibi ışık ölçerle yaptığınız ölçümlerden sonra diyaframı f/1.4 yerine f/1.8 ayarladığınızda gerçek ve doğru pozlamayı yakaladığınızı görüp şaşırabilirsiniz. Bu farkın nedeni lensin ışık geçirgenliğinin (transmission) kalitesidir. Işığı f/0.4 emen bir F1.8 lensle çekim yapıyorsanız aslında bir F2.2 lensle çekim yapıyorsunuz anlamına gelir. T-Stop’un farkı burada devreye girer; t-stop, mercek öğeleri ve diğer faktörlerden kaynaklanan ışık kaybını da hesaba katar. Sinema için geliştirilmiş lensler tutarlı aydınlatma sağlamak için gövdelerine genellikle T-stop ayar noktalarına sahipken, fotoğraf çekimine yönelik lensler genellikle alan derinliğini kontrol etmek için f-stop skalasına sahiptir.
DxoMark sitesi de Sigma objektifimin ışık geçirgenliğini benim testime çok çok yakın tespit etmiş. DxOMark’ın değeri daha doğrudur elbette, çünkü onların test ortamları ve ölçüm cihazları bendekiler gibi değil. İdeal bir ışık seti kurup, daha kapsamlı bir test yapabilseydim, ben de aynı sonucu yakalardım sanırım.
T-Stop nedir?
T-Stop’taki T, “iletim” ölçüsüdür ve lensten gerçekte ne kadar ışığın geçip kamera sensörüne ulaştığını gösterir. Yukarıdaki örneğini verdiğim Sigma F1.4 lens teknik olarak bir T1.6 lenstir (DXoMark verilerine göre T1.7), çünkü kameramın algılayıcısının gerçekten aldığı ışık miktarı budur.
Tüm mercekler eşit olmadığından, aynı odak uzaklığına ve F sayısına sahip iki mercekte T-Stop değişirken, F-Stop aynı odak uzaklığına ve diyafram çapına sahip tüm merceklerde her zaman aynı kalacaktır. T-Stop değeri başlangıçta F-Stop ile aynı şekilde hesaplanır, ancak iletim sırasında kaybolan ışık miktarını hesaba katmak için daha ince bir ayar daha eklenir.
T-Stop şu şekilde hesaplanır:
T-Stop = F-Stop / Lens Sistemi Geçirgenliği (%)
Üreticiler tarafından hazırlanan teknik özelliklerinde bir lensin geçirgenlik yüzdesini bulmak pek o kadar kolay olmasa da bu çok önemli değildir. Bilinmesi gereken önemli nokta, bir merceğin sensöre gerçekte ne kadar ışığı ileteceğini belirlemekte T-Stop sayısının çok daha doğru sonuç verdiği ve ideal aydınlatma için videografide bu bilginin kullanıldığıdır.
T-Stop neden önemlidir?
Video endüstrisinde çalışanlar için T-Stop rakamları çok önemli bir yer tutar. Büyük bir film setinde, her çekimde tutarlı bir görünüme sahip olması gereken bir film yaratmak için çok sayıda kişinin, kameranın, ışık setlerinin ve lenslerin günlerce çalışması gerekecektir. Bazen birden fazla günde çekilen ve genellikle birden fazla mercekle, birden fazla açıdan çekilen birden fazla sahne düşünün. Aydınlatma farklılıkları post prodüksiyon aşamasında uzun ve zorlu bir süreçte sonradan değiştirilebilse de, T-Stop değerleri önceden hesaplanmış olan Cineglass gibi üst düzey lensleri kullanmak genellikle daha ucuz ve daha hızlı sonuçlar üretirler.
Sahne hazırlanırken aydınlatma bir ışık ölçerle ayarlanır ve aynı T-Stop’a (örneğin T1.5) sahip lensler kullanıldığında, her lens görüntüleri aynı pozlama düzeyinde kaydeder. F-Stop lensler kullanıldığında, her farklı lense geçişte ışık ölçer okumalarını yeniden ve yeniden hesaplamak istenmiyorsa çözüm budur.
Videografi için T-Stop’lu lenslere yatırım yapmaya değer mi?
Elbette bu lensler oldukça pahalıdır. Yeni nesil F-Stop DSLR lenslerin yüksek bir standartta üretildiği düşünüldüğünde, buna gerçekten değip değmediğine deneyerek siz karar verebilirsiniz. İşin ustaları, Samyang’ın VDSLR kitleriyle ürettiği lenslerin her iki dünya için en iyileri arasında olduğunu söylüyorlar; bu lensler son derece ince ayar yapılabilen ve sinemaya hazır lensler, üstelik diğerlerine göre çok daha uygun fiyata sahip olunabiliyor.
Piyasadaki MK2 setleri Canon EF ve Sony E mount uyumlu olarak, üç ve daha fazla objektiften oluşan kitler halinde satın alınabiliyor. Örneğin, Canon EF 16-35mm f2.8L III USM Lens’ten 500 Euro daha ucuza 14mm T3.1, 35mm T1.5 ve 85mm T1.5’e sahip olabilirsiniz. Çok büyük sinematografi işlerinde değilseniz veya YouTube kanalınız için çekimler yapıyorsanız, size daha tutarlı sonuçlar verecek bir olağanüstü lenslere sahip olmak sanıldığı kadar zor değil, bütçe konusu başka tabi!
Kamera üreticilerine bir önerim var!
Sayın kamera üreticileri, bizden daha açık ve net olarak bildiğiniz gibi, sizin ürettiğiniz ve size lens üreten firmaların f-Stop lenslerin geçirgenlikleri, ölçülebilir ve sonuçları bilinen verilerdir. Kameramıza hangi objektifi taktığımızı yazılımsal olarak biliyorsunuz zaten. Taktığımız lensin geçirgenlik bilgisi de elinizde var. Pozlama ölçüm algoritmanızı aradaki bu farkı gözeterek hesaplayacak şekilde güncellemek çok mu zor? Yani benim örneğimdeki sahnem için 1/320 saniye enstantane hesaplayacağın yerde, diyaframı aslında f/1.4 değil f/1.6 alsan ve enstantaneyi 2/3 durak daha uzun olacak şekilde 1/200 saniye versen de, ben de gerçek ve tam bir pozlama yapabilmiş olsam diyorum!
Sonuç
F-stop teorik bir değerdir, T-stop ise gerçek test edilmiş bir değerdir.
Blogumuzu okumaya zaman ayırdığınız için teşekkür ederiz, umarız fotoğrafçılık alanında çok geniş bir yelpazede sizler için hazırladığımız makalelerimizin size katkısı olur ve olası sorularınızı yanıtlar. Yanıtlanmamış sorularınız olursa veya konu hakında katkısı olacağını düşündüğünüz fikirleriniz varsa lütfen aşağıdaki “Yorumlar” kısmından bize yazın.
Hocam bazı ustalardan hep duyuyordum ben +1 pozlama telafisi veriyorum derler hep bunun sebebi bu imiş demek. belki onlar fstop lenslerdeki bu durumu bilmiyorlardı ama ışığın az geldiğini görüyorlardı. çok bilgilendirici bir yazı hocam teşekkürler eline emeğine sağlık
Nedenlerden biri bu olabilir Oğuzhan bey. Ancak tek nedenin bu olmadığını düşünüyorum. Bazı ustalar da -1 EV yaparlar çekimlerinde.
+1 pozlama telafisi vermenin çeşitli nedenleri olabilir ama T-Stop ile ilgisi olduğunu sanmıyorum. Işık ölçümünü makine yapıyor zaten (M modunda bile size pozlama değerini gösteriyor).
O zaman neden tüm T-stop lenslerin üzerine F-stop değerlerini de yazıyorlar? F-stop bir fotoğrafçı veya görüntü yönetmeni için neden bu kadar önemli?
Çünkü, alan derinliğini belirleyen faktör hala F-Stop yani diyaframın fiziksel açıklığıdır Gökalp bey. Sonuçta diyaframın fiziksel açıklığı T-Stop için de F-Stop için de aynı çaptır ve alan derinliği belirleyen de bu açıklıktır.
Şöyle düşünün; öyle bir F1.4 lensiniz olsun ki, ışık geçirgenliği çok berbat ve gördüğü ışığın önemli bir kısmını geçirmesin, mesela T-Stop değeri f/8 olsun. Bu lensten en sığ alan derinliğini istiyorsanız diyaframı f/1.4 ayarlamak istersiniz. Ama pozlamanızı T/8’e göre yaparsınız.
Bir de ben ekleme yapayım: Tüm lenslerin f değerleri sonsuza odakta hesaplanır. Lens yakına odakladıkça ışık alma kapasitesi azalır (yani T-Stop). Örneğin lensiniz 24-70mm T2.8’se minimum odak mesafesinde o artık T2.8 olmuyor.
Makro lenslerde bu daha da belirgin: En düşük odak mesafesinde ışık alma kapasitesi 2-3 durağa kadar azalabiliyor. Eskiden bazı Nikon gövdeler gerçek f değerini gösteriyordu. Örneğin 105mm f.28VR lens minimum odak mesafesinde f5.6 civarında ışık alabiliyor ve “galiba” D700 ve D800 bu değeri gösteriyordu.
Diyafram f2.8’de açık kalsa da fizik kuralları gereği algılayıcıya daha az ışık düşüyor, sebep bu.