Fotoğrafçılıkta kullanılan ışıklarda Lüks, Watt, Watt saniye, Kılavuz No karmaşası

Sürekli ışık (LED modülleri), stüdyo flaşları (Paraflaş) veya hızlı flaş (Speedlite) kullanıyorsanız Lüks, Watt, Watt saniye, Kılavuz No (GN – Guide Number) terimleriyle sıkça karşılaşırsınız.

Bu ölçüm birimleriyle ilgili sorun, herbirinin kendi içlerindeki tanımlamalarında, sanki biz konuyu tam olarak anlamayalım ve onları kendi aralarında kıyaslayamayalım diye çok fazla teknik birim ve bilgi içermesidir. Ne kadar anlaşılması zor teknik bilgi, o kadar çok kaliteli algısı oluşturma çabası yani.

O nedenle farklı türdeki ışık kaynaklarını teknik bir bakış açısı ile karşılaştırmak gerçekten kafa karıştırıcı dostlar.

Biz bu yazımızda, bu ölçüm biçimlerinin neden gereksiz kafa karıştırıcı olduğuna değinerek, farklı türdeki bu ışık kaynaklarını karşılaştırmak için teknikten uzak, deneysel bir yol izleyeceğiz. O nedenle, açıklamalarımızda işin tekniğinin yanısıra, gerçek hayattan örneklemeler ile yol alacağız.

Önce Lüks ile başlayalım.

Lüks

Çoğumuzun iş yerlerimizde, okullarımızda hatta evlerimizde kullandığımız ve görmeye alıştığımız projeksiyon cihazlarını düşünün. Lüks, işte böyle bir projeksiyon gibi ışık yayan bir cihazın merkezinden 1 metre uzaklığı aydınlattığı ışığın parlaklığına verilen addır. Bu da, Lüks’ün neden tam güvenilir bir ölçü birimi olmamasının ilk nedenidir. Çünkü, bu işin öncülüğünü yapmış yerleşik dünya markaları hariç, her ne kadar tersini iddia etseler de üreticiler burada bir standardın olduğu konusunda dürüst değildirler. Hele ki, bir metreden daha kısa mesafeler için kullanılan minik ledler devreye girerse kafalar iyice karışır.

Eğer satın alacağınız bir ışığın Lüks birimine bakıyorsanız, belirtilmiş lüks değerinin ölçüldüğü mesafenin ne olduğuna ve bunun mutlaka tanımlanmış olmasına dikkat etmelisiniz.

Ters kare kuralı hatırlayalım:

“Işığın şiddeti, kaynağa olan uzaklık arttıkça mesafenin karesi oranında azalır.”

Işığın şiddeti = 1 / Mesafe²

Bir başka deyişle; Işık kaynağı ile konu arasındaki mesafe 2 kat artarsa, konunun üzerine düşen ışık 4 kat azalır. Tersine, mesafe yarıya düşerse, konunun üzerine düşen ışık 4 kat artar. Tüm bunların fotoğraftaki karşılığı 2 durak’tır.

O nedenle, ilgilendiğiniz ışığın teknik bilgileri arasında sadece Lüks değerine bakmak yeterli olmaz; o lüks değerini hangi mesafe için üretilmiş ona da bakmak gerekir.

Tanımlanan Lüks biriminin güvenilirlikten uzak olmasının ikinci bir başka nedeni de, ışık kaynağının tasarımıdır ve lüks değeri ölçülürken bir yardımcı yönlendiricinin kullanılıp kullanılmadığıdır. Bu ölçüm yandaki gibi bir reflektör kullanılarak alındıysa, ışık kaynağının gerçek ve doğru lüks değerini vermeyecektir. Çünkü kullanılan magnum reflektör ışığın çok daha güçlü iletilmesine katkıda bulunacaktır.

Gelin, gerçek bir deneme yapalım ve sonuçlarını birlikte görelim:

Profoto B10 Plus stüdyo flaşlarımı aynı zamanda sürekli ışık kaynağı olarak da kullanabiliyorum. Video çekimlerimde veya ürün çekerken, ayarlanabilir gücü ve ayarlanabilir renk sıcaklıkları çok işime yarıyor. Tabi, flaşlı çekimlerimde kullandığım ışık yönlendiricilerimi kullanmak da ayrı bir avantaj sağlıyor bana.

Önce, Ptofoto B10 Plus’ım bir sabit ışık kaynağı olarak ne sonuçlar üretecek ona bir bakalım:

Şekil 1’de göreceğiniz gibi Profoto B10 Plus stüdyo flaşımı ve onun tam karşısına tam 1 metre uzağına SEKONIK L-848D ışık ölçerimi sabitledim. Işık ölçerimin ölçüm birimini ışığın parlaklığını “Lüks” olarak ölçecek moda ve B10 Plus flaşımı “10” tam güce ayarladım. Işık ölçerim ile bir ölçüm yaptım; Sonuçta 970 Lüks değerini aldım.

Ardından, Şekil 2’deki gibi flaşımın ve ışık ölçerimin yerini değiştirmeden flaşıma OCF Magnum Reflektör taktım. Aynı değerlerde bir ölçüm daha yaptım; Sonuç olarak tam 8.000 Lüks değerini aldım.

Hayır, yanlış okumadınız; flaşımın yalın hali 970 Lüks parlaklığında ışık yayarken, ona bir magnum reflektör taktım ve aynı flaşım, aynı güç ayarında 8.000 Lüks parlaklık verdi. Sekiz katından da fazla bir değer.

Watt ve Watt saniye

Aynı teknolojiye sahip aynı nesilden ışıkları karşılaştırmak isterseniz, watt saniye size tutarlı bir sonuç verebilir. Örneğin, 500 Watt’lık Profoto B10X flaşlar, 250 Watt’lık Profoto B10 (Plus değil) flaşların ışığından 2 kat daha fazla parlaktır. Ancak akkor ledler, halojenler, kompakt floresanlar ve hatta farklı nesillerdeki LEDler gibi farklı türdeki ışıkları karşılaştırırsanız, bu teknolojilerin parlaklıkları farklı olacaktır. Bunun nedeni enerjiyi ışığa dönüştürürken açığa çıkan ısı verimlilikleri arasındaki farktan kaynaklanır.

Bu nedenle işin profesyonelleri Watt kullanmayı tercih ediyorlar. Evimizde kullandığımız ışık kaynakları Watt cinsinden ölçülür. 60 Watt’lık bir ampul yerine 100 Watt’lık bir ampul alırsanız arasında 1.5 katından fazla bir ışık parlaklığı alacağınızı bilirsiniz. Akkor ampulleri kendi aralarında bu şekilde kıyaslayabilirsiniz, ancak farklı türden ışık kaynağı olursa ne olacak? Örneğin 60 Wattlık bir akkor ampul ile 60 Watt’lık bir LED ampul aynı derecede mi aydınlatma sağlar?

Çoğu kişi Watt (W) ile Watt saniye (Ws) kavramını birbirine karıştırır. Ws’nin karşılığı Joule (J) olarak adlandırılır ve toplam enerjinin ölçüsüdür.

1 Watt, saniyede 1 Joule’dur > W = J / s

Kısaca Watt, toplam enerjinin ölçüsüdür, Watt saniye ise saniye başına kullanılan enerjinin ölçüsüdür.

O nedenle, kapasitörlerinde biriktirdikleri enerjiyi bir defa çakıp deşarj olup sonra sönen flaş gibi ışıklar Watt saniye ile ölçülürken, LED paneller gibi sürekli ışık kaynakları Watt ile ölçülürler, çünkü ışık üretmek için sürekli enerji tüketirler; 300 Ws’lik bir ışık kaynağının 1 saniyede harcayacağı enerji 1 Watt’tır. Bu da bize flaşların neden sürekli ışıklardan çok daha fazla güçlü olduklarını anlatır.

Soru: Yani 300W’lık bir LED, 300W’lık bir flaştan daha az mı güç üretir?

Yanıt: EVET. Tek bir 300W’lık flaş, 300W LED’in 1 saniyede tükettiği enerjinin aynısını kullanır. LED’ler flaş tüplerinden daha iyi ışık verimliliğine sahiptir, ancak yine de bu konu tartışma götürmez. Saniyenin çok küçük kesirlerinde hareketsiz kareler yakalanmak istendiğinde, küçük bir hızlı flaş (Speedlite) 300W LED’i kolaylıkla geride bırakabilir.

250 Watt saniyelik bir flaşımız ve 250 Watt’lık bir LED sürekli ışığımız olsun:

Bir sahneyi flaşla 1/250 saniye gibi çok kısa bir enstantane ile pozlarsanız 250 Watt’ın tamamını alırken, aynı pozlama değerini LED kullanarak elde etmek için 1 saniye boyunca pozlamanız gerekecektir; flaşa göre 250 kat daha uzun bir sürede. Hareketi dondurmak için hızlı enstantane kullanmak zorunda kaldığınız durumlar için flaş kullanımı şart olacaktır.

Gerçek bir deneme daha…

Profoto B10 Plus flaşımın teknik bilgilerinde şunlar yazılı:

Maksimum Flaş Enerjisi: 500 Ws
Sürekli Işıkta Maksimum Çıkış: 2.500 Lümen (¹)

Flaş süresi için yandaki tablo verilmiş:

Bu tablodan da anlaşılacağı gibi, flaşımı 1.0 güçte ve “Freeze” modda kullanarak, 1/35.000 saniye hızla hareket eden bir nesneyi net olarak dondurabilirim.

(¹) Kısa bir teknik bilgi: Lümen değeri ışığın yayılım açısından bağımsızdır. Yani lümen değeri, ışık kaynağının parlaklığı olarak açıklanabilir. Lüks ise birim yüzeye düşen lümen miktarıdır, yani ışık şiddetidir. 1 Lüks = 1 Lümen/m² olarak gösterilebilir.

Yukarıdaki denememizde Profoto B10 Plus flaşımı sürekli ışık kaynağı olarak kullanıp sonuçlarını görmüştük. Şimdi yukarıdaki düzeneği hiç bozmadan aynı testlere flaş modunu da ekleyip yapalım. Flaşımın gücü yine “10” yani tam güce ayarlı.

Varsayımlar şunlar: ISO 100, Enstantane 1/250s. Işık ölçerim pozlama ölçüm moduna ayarlı.

Önce sürekli ışık modunda bir ölçüm aldım; Sonuç olarak ışık ölçerim f/1.1 diyafram verdi. Bu şu demek: kameramda ISO 100 ve Enstantane 1/250s ve stüdyo flaşımı sürekli ışık kaynağı olarak kullanıp “10” tam güce ayarladığımda, 1 metre uzaklıktaki bir nesneyi doğru şekilde pozlamak için f/1.1 diyafram kullanmalıyım.

Ardından flaş moduna geçtim ve flaşımı bir kez çaktırıp ölçüm aldım; Işık ölçerim f/40 diyafram verdi. Yukarıdaki testteki aynı nesneyi flaş olarak aydınlattığımda gerekli olan diyafram f/40. Sürekli ışığa göre 11 durak’tan da fazla. Flaşlı çekimlerde pozlamamızı belirleyen faktörler ISO değeri ve Diyafram açıklığıdır. Burada artık Enstantane hızımızın hiç bir önemi kalmaz.

Kılavuz numarası – (GN – Guide Number)

Kılavuz numarası, bir flaşın gücünü belirleyen standarttır ve flaşın gücünü temsil eder. Kılavuz numarası, ISO 100 değeri baz alınarak, bir pozlamanın f-durak değeri ve konu ile flaş arasındaki mesafenin çarpılması sonucu çıkan sayıdır. “Guide Number” -kısaca GN- olarak bilinen Flaş Kılavuz Numarası aşağıdaki formül ile hesaplanır:

Kılavuz Numarası (GN) = [ Flaş ile konu arasındaki mesafe ] x F-durak

Burada dikkat edilecek konular;

• GN için belirtilen değerdeki mesafenin birimi; Feet veya metre olması,
• Hangi ISO değeri için verilmiş olduğu,
• Hangi fokal uzaklık için verilmiş olduğudur.

Kılavuz numarası ISO 100 ve metre cinsinden verilmiş bir flaşı, kılavuz numarası ISO 200 ve metre cinsinden verilmiş bir başka flaşla, yalnızca GN sayısı üzerinden karşılaştırmak doğru olmayacaktır.

Aynı şekilde, ISO ve metre değeri aynı, ancak farklı fokal uzaklıklarında ölçülmüş (örneğin 35mm ile 200mm) iki flaşın GN değerleriyle karşılaştırmak da doğru olmayacaktır.

Flaşlarda GN değeri için genel geçer birimler, ISO 100 ve 35mm fokal uzaklıklarında 1/1 tam güç için verilir. GN karşılaştırmasında elma-elma karşılaştırması yapmak için bunlara dikkat edilmelidir.

Nikon SB-910 flaşımın Kılavuz Numarası GN tablosu aşağıdaki gibidir:

Yukarıdaki tabloda, tam kare (FX) kameramda 35 mm’de çekim yaptığımda bu flaş için GN = 34 iken, 200mm odak uzaklığı kullandığımda GN = 53 olacağı belirtilmiş. Yani, flaşım ile konu arasındaki mesafenin 4 metrede sabit kaldığını düşündüğümüzde GN formülünden; aydınlattığım nesneyi doğru pozlayabilmek için 35mm için (34/4) f/8 diyafram gerekliyken, 200mm ve aynı mesafe için kullanmam gereken diyafram (53/4) f/13 olacaktır.

Sonuç

Tüm bunlardan sonra, profesyonellerin neden bir ışık ölçer (pozometre) ile çalıştığına şaşırmamak gerekiyor. Düşünsenize; işinizin gereği değişik birçok teknolojide farklı farklı ışıklarla çalışmak zorundasınız ve tüm süreçte böyle birbirinden farklı ve aralarında bir tutarlılık olmayan ölçüm birimleriyle karşı karşıyasınız.

Bunların yerine, kaliteli ve işinizi gören bir ışık ölçerle tüm bu karmaşadan kurtulabiliyorsunuz.

Siz de böyle düşünüyorsanız YANLIŞ YOLDASINIZ. Çünkü bu yazımızın konusu, elimizde bulunan ışık setlerini en az karmaşa ile nasıl kullanacağımızı anlatmak değil, bir ışık seti alırken nelere dikkat edileceğine vurgu yapmaktı. Fotoğrafçılıkta flaş kullanımı ve flaşlar hakkında detaylı teknik bilgiler için “Flaşlı Fotoğrafçılık” sayfamızı ziyaret etmeden geçmeyin.

Siz de böyle bir süreç yaşadınız mı? Konuyla ilgili bilgi, deneyim ve yorumlarınızı aşağıdaki “Yorumlar” kısmından bizimle paylaşır mısınız?