Manzara fotoğrafçılığının önemli bir öğesi kompozisyon içindeki tüm önemli öğelerin keskin olmasını sağlamaktır. Bu genellikle kameranızdan birkaç metre uzaklıktaki ön plan nesnelerini ve kilometrelerce uzakta olabilecek arka plan öğelerini içerebilir. Bunu elde etmek için fotoğrafta alan derinliği konusuna dikkat etmeniz, sahnedeki ilgi çekici her şeyi yeterince keskinleştirecek kadar büyük olmasını sağlamanız gerekir. Bunu sağlamanın yolu Hiperfokal mesafe kavramını ve Diyafram seçimini iyi bilmekten geçer.

Manzaranızdaki tek bir noktayı netlediğinizde aslında makinenizin algılayıcısına (sensörüne) paralel uzanan bir odak düzlemi yaratıyorsunuz demektir. Bu düzlemin önündeki ve arkasındaki her şey teknik olarak net değildir, ancak nesnelerin içinde kabul edilebilir derecede keskin görüneceği bir alan vardır; “Alan derinliği“. Örneğin, aşağıdaki sahnede kamera bir kayaya netlenmiş durumda. Bu nedenle odak düzlemi o kaya boyunca sensöre paralel uzanır ve alan derinliğinin sınırlarını oluşturan “kabul edilebilir netlik sınırları” bu düzlemin önünde ve arkasında yer alır.

Yukarıdaki şekilde alan derinliği tüm ağaçları kabul edilebilir netlik aralığında yakalamak için yeterli değildir, yani öndeki ağacın yarısından çoğu ve arkadaki tüm ağaçlar odak dışında kalacaktır. Alan derinliği, kendisini oluşturan odak uzaklığı, diyafram ve odak noktasına olan mesafe değişkenlerini kontrol ederek istediğiniz yere kadar kolayca manipüle edilebilir. Alan derinliğine etki eden bir başka faktör makinenizin algılayıcı (sensör) boyutur. Tam kare gövdeler (FF) ile Çarpanlı gövdelerde (Crop / APS-C) alan derinliği hesabı farklı olacaktır. Hesaplama yaparken bu detayı unutmayın. Artık makinenizi satın aldığınıza göre bu faktörü buraya dahil etmeyeceğim. Algılayıcı boyutuyla alan derinliği arasında bir ters orantı olduğunu hatırlatıp bu konuyu geçelim.

Alan derinliğine etki eden faktörler

Odak uzaklığı

Odak uzaklığınız kompozisyonunuzu belirlediği için öncelikle bunun üzerinde duralım. Odak uzaklığınızın değiştirilmesi görüş alanınızı ve dolayısıyla kompozisyonunuzu değiştirecektir. Kompozisyonunuzu belirledikten sonra alan derinliğini değiştirmek için diğer faktörleri seçtiğiniz odak uzaklığındayken ayarlamanız gerekecektir. Kısa bir odak uzaklığı yani geniş açılı bir lens ile çekim (örneğin 14mm) uzun bir odak uzaklığından, yani telefotoya (örneğin 200mm) kıyasla daha geniş bir alan derinliği verecektir. Başka bir deyişle;

Çekim yaptığınız lensin odak uzaklığı ne kadar büyürse alan derinliğiniz o kadar azalacak, lensin odak uzaklığı küçüldükçe alan derinliğiniz artacaktır. 

Bunu şöyle bir örnekle pekiştirebiliriz:

Kullandığımız gövde Nikon D810 ve objektifimiz AF-S Nikkor 70-200mm f/2.8G ED VR II olsun. D810 Tam kare yani Full Frame bir algılayıcıya sahiptir. Diyaframı f/11 olarak ayarlayalım. Makinemizi bir üçayak (tripod) üzerine sabitleyelim.

İlk olarak lensimizi 70mm odak uzaklığına ayarlayalım. 5 metre uzaktaki bir nesneyi netleyelim. Bu durumda Alan derinliği 3.87m olacaktır. Yani, kameramızdan 3.73m uzaktan başlayıp (nesnemizin önündeki alan) ile kameramızdan 7.53m uzağı arasında kalan 3.87m’lik kısım net olacaktır (Aşağıdaki şekil). Bu alanın önünde ve arkasında kalan alanlar flu olacaktır.

Şimdi hiçbir şeyi değiştirmeden lensimizi 200mm odak uzaklığına ayarlayalım ve yine 5 metre uzaktaki nesneyi netleyelim. Bu durumda Alan derinliği 0.41m oldu. Yani, kameramızdan 4.8m uzaktan başlayıp (nesnemizin önündeki alan) ile kameramızdan 5.21m uzağı arasında kalan 0.41m’lik kısım net olacaktır (Aşağıdaki şekil). Bu alanın önünde ve arkasında kalan alanlar flu olacaktır.

Buradan da görüleceği gibi; lensin odak uzaklığı arttıkça alan derinliğimiz azaldı. Her şey aynı olacak şekilde, 70mm’de yaptığımız çekimde 3.87m’lik bir alanı net olarak alırken, 200mm’de net aldığımız alan 0.41m’ye düştü.

Diyafram açıklığı

Alan derinliği kontrol etmede en belirgin faktör diyafram değeridir. Daha kısık bir diyafram yani daha büyük f/sayısı size daha büyük bir alan derinliği verecektir. Daha açık bir diyafram yani daha düşük f/sayısı size daha küçük bir alan derinliği verecektir. Görüntüyü bozmadan maksimum alan derinliğini elde etmek için optimum diyaframı seçmek önemlidir. Yani size kompozisyonunuzda net olmasını istediğiniz öğelerin tamamı için f/11 diyafram yeterliyse bu sahneyi f/22 ile çekmek gereksizdir ve çok kısık diyafram nedeniyle fotoğrafınızda gereksiz bozulmalarla karşılaşabilirsiniz.

Netleme noktasına uzaklık

Belirli bir odak uzaklığı ve diyafram ile kombinasyon halinde o netlemenin nereye, hangi mesafeye yapılacağına karar vermek alan derinliğini etkiler. Netlediğiniz nokta ile kameranız arasındaki mesafe arttıkça alan derinliği de artar. Bu nedenle, doğru işlem; öncelikle lens odak uzunluğu (yani kadrajımız) belirlendikten sonra alan derinliği için diyafram ve/veya netleme noktası kombinasyonunu kullanmaktır.

Hiperfokal Mesafe

Tüm çerçevenin net (iyi, “kabul edilebilir derecede keskin”) olmasını garanti etmenin bir yolu alan derinliğinin ön plandan sonsuzluğa kadar uzandığından emin olmaktır. Bunu yapmak için ‘hiper odak uzaklığına’ netlemeniz gerekir. Böylece belirli bir odak uzaklığı ve diyafram için doğru netleme mesafesinin belirlenmesi tüm sahnenin net olmasını sağlayacaktır.

Böylece teorik olarak doğru diyaframı seçerek ve netleme noktasını hiper odak uzaklığına (kompozisyonun ve dolayısıyla odak uzaklığının değişmediğini varsayarak) ayarlayarak tüm sahneyi net çekmek mümkün olacaktır.

Dikkat, hiperfokal mesafeye netlerken,
“kabul edilebilir sınıra yakın” olan uzaklık
her zaman hiperfokal mesafenin yarısıdır.

Peki, bu mesafeyi nasıl belirleyeceğiz?

Çok basit;

Diyelim ki çekim yapacağımız gövde yine Nikon D810 ve objektifimiz AF-S Nikkor 16-35mm f/4G ED VR olsun. Ben manzara çekimlerimi genellikle bu lensimle yapıyorum ve lensin en keskin noktası sınırları içinde olan 24mm odak uzaklığı ve f/13 diyafram değerlerini kullanıyorum. Bu ekipmanları kullanarak yapacağım manzara çekiminde, sonsuzun da kabul edilebilir netlikte olmasını istiyorsam, Hiperfokal uzaklığa netlemem gerekecektir.

Mobil uygulamamız ile hesapladığımızda; bana 1.54m uzağı netlersem sonsuzun da kabul edilebilir sınırlar içerisinde net olacağını söylüyor. Yani, 24mm odak uzaklığı ve f/13 diyafram için Hiperfokal mesafemin 1.54m olduğunu gösteriyor (yandaki ekran)

Bu durumda; kameramdan 0.77m uzaktan başlayan ve sonsuza kadar her şey net olacaktır.

Hiper odak uzaklığını belirlemek önemlidir. Eğer siz 1.54m yerine, 1.4m’yi (çok değil, sadece 14cm geriyi) netlerseniz ne olur biliyor musunuz? Yandaki ekranda da göreceğiniz gibi, net alabileceğiniz en uzak mesafe kameranızdan 15.57m uzaklık olacaktır. Bu uzaklıktan sonraki hiçbir şey net olmayacaktır. Yaptığımız sadece 14cm’lik bir yanılma fotoğrafımızı mahvedecektir. Fakat Hiperfokal mesafenin daha uzağındaki hangi alana netlerseniz netleyin, sonsuz hep net olacaktır.

Çektiğiniz manzara fotoğraflarının neden net olmadığını şimdi sanırım daha iyi anlıyorsunuzdur. Hiperfokal mesafe, bir manzara fotoğrafçısının en önemli yardımcısıdır. Sahadayken size yardımcı olacak sayısız site veya mobil uygulama bulunmaktadır. Ben Android mobil telefonumda PhotoPills uygulamasını (gördüğünüz ekran görüntüleri), masa üstü bilgisayarımda ise DOFMaster uygulamasını kullanıyorum.

Hiperfokal mesafe kullanarak çekim yapmak için aşağıdaki adımları izleyin:

1. Bir lens seçin ve kullandığınız odak uzunluğunu not edin.
2. Bir diyafram değeri seçin.
3. Seçtiğiniz odak uzaklığına ve diyaframa karşılık gelen hiperfokal mesafeyi hesaplayın.
4. Netlemenizi hiperfokal mesafeye göre yapın. Bunu, tahmin yoluyla veya lensinizdeki odaklama ölçeği ile (varsa) yapabilirsiniz.
5. Fotoğrafı çekin.
6. Elinizdeki karede, bu mesafenin yarısından sonsuza kadar her şey keskin olacaktır.

Hiperfokal mesafe ve Diyafram seçimi

Herhangi bir odak düzlemi için alan derinliğinin 1/3’ü netleme noktasının önündeki, 2/3’ü ise netleme noktasının arkasındaki alandır demiştik. Bu nedenle kolay ancak potansiyel olarak hatalı bir yaklaşımla çok kısık bir diyafram seçilir ve f/18 veya f/22 ile çerçevenin 1/3’lük kısmına odaklanma yapılır. Tamam bu kötü bir varsayım değildir, sıklıkla istenen alan derinliğini elde edersiniz, ancak böyle kısık bir diyaframı seçmek ışık saçılması neticesinde görüntü netliğinden feragat edeceğiniz anlamına gelir.

Örneğin, aşağıda aynı fotoğrafın f/9 ve f/22 diyafram ile çekilmiş karşılaştırmalarını göreceksiniz.

Her iki görüntü de çok iyi bir şekilde keskin görünse de, her biri için %100 büyüttüğümüzde, f/9 ve f/22 arasındaki netlik farkını aşağıda görebilirsiniz; her iki fotoğrafta da netleme noktası aynı.

Yukarıdaki fotoğraflara dikkatlice bakıldığında, f/9 ile çekilmiş olan fotoğrafın daha keskin olduğu kolaylıkla görülecektir. Ne değişti? Sadece diyafram.

Işık saçılması (Diffraction) etkisi

Fotoğrafçılar arasında şöyle genel bir kanı vardır; “Geniş alan derinliği ve keskin fotoğraflar için diyaframı mümkün olduğunca kısın”. Bu yaklaşım hem doğru, hem de yanlıştır. Doğrudur çünkü, alan derinliğinin diyafram açıklığı ile ilgisi vardır. Yanlıştır çünkü, diyafram kısıldıkça “Işık saçılması (diffraction etkisi)” başlayacaktır.

Işık saçılması (diffraction) nedir?

Işık saçılması kısık diyaframda, diyafram açıklığı küçüldükçe tüm merceklerde bir problem oluşturur ve bu bozukluk ucuz lensler üzerinde daha da belirgin hale gelir.

Bunun gerçekleşmesinin nedeni fizik kurallarına dayanıyor. Kısacası, diyafram değeri büyüdükçe yani diyafram kısıldıkça, ışık dalgaları yayılırlar ve birbirlerine giderek daha fazla müdahale ederler. Bu da, fotoğraflarınızdaki küçük ayrıntılarının bulanıklaşmasına neden olur.

Genellikle “tatlı nokta” ile adlandırdığım lensin en keskin noktası olan f/8 ile f/11 diyafram aralığında bir yerde kullanmak bu problemdem kaçmak için iyi bir yol olacaktır. Bu nedenle, istenen alan derinliğini hala sağlayabilen ve en az “ışık saçılması” veren doğru diyafram değerinin kullanılması önem kazanmaktadır.

Özetle;

Alan derinliği sizin için önemliyse keskinlikten taviz vermeniz gerektiğini unutmayın. Keskinlik önemliyse alan derinliğini makul seviyede tutmak en akıllıcası olacaktır.

Manzara fotoğrafçılığı ile ilgiliyseniz hiperfokal mesafe kavramını iyi özümsemeniz gerekecektir.

Buraya kadar yazdıklarımın tamamı bir sahneyi tek bir karede çekmek fikriyle anlatılmıştır. Zamanınız ve yeterli donanımız varsa tüm sahneyi en yakından en uzağa çok net ve keskin çekmenin yolları da mevcuttur. Odak istifleme (Focus Stacking) ve Odak Kaydırma Tekniği ile bunu başarabilirsiniz.

Siz de deneyimlerinizi, varsa soru ve önerilerinizi aşağıdaki “Yorumlar” kısmından benimle paylaşır mısınız?

Işığınız bol olsun.