Seyahat etmeyi ve gezdiğim yerleri, orada yaşayan insanları fotoğraflamayı seven bir fotoğraf gönüllüsü olarak, insanların ne yaptığımı, kim olduğumu ve çektiğim fotoğrafları nerede kullanacağımı sormalarına alışkınım.
Arada bir, fotoğraflarının çekilmesini istemeyen birisine rastlamıyor değilim. Bu durum, günümüz sosyal medya çağında nadir, ama oluyor.
Bu durumda şu sorular gündeme geliyor: Kamusal alanlarda fotoğraf çekerken – ticari bir amacı olsun veya olmasın – nelere izin verilir? Nelerden kaçınmalısınız?
Uyulması gereken temel kurallar
Şimdiye kadar fotoğrafını çektiğim onca kişi arasında yalnızca bir tanesi fotoğrafının çekilmesine aşırı tepki gösterdi. Yurtdışında Balkan ülkelerinden birinde gezerken çok güzel bir kompozisyon gözüme çarpmıştı; Burası daha çok yaşlıların rağbet ettiği bir kafeydi. Yüksek bir duvara o ülkenin büyük bir bayrağı asılıydı, sağında ve solunda büyük çınar ağaçları vardı. Bayrağın tam altında dört beş kişi oturmuş sohbet ediyorlardı, ışık çok güzeldi. Beni fark etmişlerdi, gülümsedim ve çok güzel bir ambiyans manasına elimle işaret yaptım, onaylarcasına gülümsediler. Kameramı onlara doğru yönlendirdiğimde içlerinden biri hışımla ayağa kalktı ve anlamadığım şeyler söylemeye başladı. Kameramı hemen indirip yanına gittim, İngilizce bilmiyordu. Kafedeki bir görevli yanımıza geldiğinde nedenini anladım; bu kişi bu bayrak altında fotoğrafının çekilmesini istemiyordu. Diğerlerinin fotoğraflarının çekilmesine itirazları olmadığını yine kafe görevlisinin yardımıyla öğrendim, ama bu kez ben çekmekten vazgeçmiştim. Diğer kişiyi rencide etmek istemediğim için bu fotoğrafı çekmeyeceğimi belirttim. Bu kararımı kafe görevlisi bayanın tercümesiyle öğrendiklerinde benim hangi ülkeden geldiğimi sordular, cevabı alınca içlerinden en yaşlısı ayağa kalktı ve eliyle onayladığını belirten OK işareti yaptı.
Bunun dışında fotoğrafının çekilmesine kızan başka kimseye rastlamadım. ABD’de kamusal bir alandaysanız ve yalnızca kişisel kullanım için fotoğraf çekiyorsanız, o fotoğraflardan ticari bir kazanç gütmüyorsanız, herhangi bir kişinin fotoğrafını çekebiliyorsunuz. Tabii ki, her kuralın daima bir kaç istisnası çok ince nüansları vardır, iyisi mi izin almak en doğrusu olacaktır.
İfadeleri ve hareketleri okumak
Kamusal alandayken, insanların yüz ifadelerine dikkat ediyorum. Fotoğraflarını çekerken hayal kırıklığına uğramış bir yüz ifadesi görürsem, hemen yanına gidiyorum ve onun önünde çektiğim fotoğrafı siliyorum. Arkalarını dönerlerse fotoğraflanmak istemiyorlar demektir. Bazen fotoğraflarının çekildiğinden haberdar olmayanlar olur veya kalabalığın bulunduğu bir bölgede fotoğraf çekerken, insanların kimi çektiğimi merak ettiklerini bakışlarından anlayabiliyorum. Ortam uygunsa onların da yanlarına gider, çektiğim fotoğrafı onlara gösteririm, çekme amacımı belirtip, istemedikleri takdirde hemen sileceğimi söylerim. Silmemi istemezlerse kartvizitimi veririm ve onlara çektiğim fotoğrafları nerede bulabileceklerini söylerim. Şimdiye kadar bu durumda silinmesini isteyenlerin sayısı iki elin parmaklarını geçmez. Bu kişilerin önemli bir çoğunluğu bayanlar oluyor ve genellikle güzel çıkmamış olduklarını söyleyip sildiriyorlar 🙂
Çocuklar
Çocuklar söz konusu olduğunda işler daha da zorlaşıyor. Çoğu zaman ebeveynler çocuklarının fotoğraflarının sosyal medyada paylaşılmasını istemiyor.
Böyle bir durumda, ebeveynlerine fotoğraflarını çekip çekemeyeceğimi soruyorum. Ortam samimiyse, çok sorun olmuyor, yine kartvizitimi mutlaka veriyorum. Çoğu durumda ebeveynler çocuklarının fotoğrafının çekilmesini istemiyorlar.
Evsizler
Aşağıda anlatacağım olayı “Sokak Fotoğrafçılığı, En Zoru Neyi Arayacağımıza Karar Vermek” başlıklı yazımda yazmıştım, konusu açılmışken burada tekrar anlatmak istiyorum:
Acemilik dönemi ilk yıllarımda Ayvalık’ta Cunda (Alibey) adasına gitmiştim. Cunda sokaklarında fotoğraflarını çekeceğim ilginç insan profillerini gözlemliyordum. Meydanda bu amaçla gezinirken o sırada ezan okunuyordu ve saçı sakalı birbirine karışmış bir Cunda evsizi hırpani, yırtık-sökük kıyafetiyle bir çeşmenin önünde abdest alıyordu. Böyle bir durumda fotoğrafçılık dürtünüz size bu sahneyi kaçırmamanızı emreder. Hemen önünde eğilip, kadrajımı ayarladım, deklanşöre basacağım sırada beni farketti. “Dur!” dedi, “Ne yaptığını sanıyorsun, benden izin aldın mı? Benim bu halimi çekip ne yapacaksın, üstelik iznim olmadan!”. Donup kalmıştım, ne diyeceğimi bilemedim, çok mahçup olmuştum. Özür diledim ve hemen oradan uzaklaştım. Evet, haklıydı. Bu bana çok önemli bir ders oldu, o günden sonra izinleri olsa dahi böyle insan fotoğrafları çekmiyorum.
Bazı fotoğrafçıların evsiz bir kişinin fotoğrafının çekilmek istenmesi durumunda, onlara bunun karşılığında birkaç kuruş vermeyi önerdiklerini okuyorum, duyuyorum. Ben bunu da doğru bulmuyorum, eğer onlara yardım edeceksem gider ederim, bunun karşılığı fotoğrafını çekmek olmamalı.
Belgesel niteliğinde veya farkındalık amaçlı projeler elbette bu söylediklerimin dışındadır. Zaten böyle durumlarda her türlü izinler alınır, gerekli prosedürler uygulanır.
Üzgünüm bu konu için buraya koyacak, çekilmiş fotoğrafım yok.
Dürüst davranmayı tercih ediyorum
Kamusal alanda fotoğrafçılık kurallarına uymak tamamen sağduyuyla ilgilidir. Fotoğraf çekerken kendinizi rahat hissetmiyorsanız, karşınızdaki de aynı şekilde hissedecektir. Arkadaşça davranmaya dikkat ediyorum, yapmacık değil ama, gerçekten. Profesyonel değilim ama profesyonelce davranmaya gayret ediyorum, ama mutlaka eğleniyorum. Profesyonel fotoğrafçı olmamanın dayanılmaz hafifliğinin zevkini çıkarıyorum 🙂
O gün havamda değilsem, fotoğraf çekmiyorum. Tüm gün boyunca fotoğraf makinemi sırtımdaki çantasından çıkarmadan döndüğüm çok olmuştur. Ve en önemlisi, gerektiği durumlarda o ortamdan uzaklaşmaya hazırımdır.
Sizin bu görgü kuralları hakkında birçok deneyim ve fikriniz olduğuna inanıyorum, bunları aşağıdaki “Yorumlar” kısmından bizimle paylaşır mısınız?
Bir keresinde bir kadın sopayla kovaladı. Bir başka yerde üç kişi (muhtemelen kaçak ya da aranan kişilerdi ve ben de çok doğru bir alanda değildim) etrafımı çevirdi yumrukladı. Hollanda da -senin sevdiğin arabasız köyde- bir İranlı kızın fotoğrafı nişanlısından izin alıp çektim ve kendilerine gönderdim. “İnstagram da yayınlayabilir miyim?” soruma cevap vermedikleri için hala durur. Hoş teşekkür de etmediler ya 🙁
Çocuk fotoğrafı çekerken ben de kesinlikle ebeveynleri ile konuşup fotoğrafları gönderiyorum. Kullanmayı düşündüğüm olursa, o fotoğrafı gösterip nasıl ve nerede yayınlayacağımı söylüyorum.
Ancak tarihe not düşeyim, en güzel kareler de habersiz çekilen “hırsız” kareleridir 🙂
Sevgi ve saygılarımla
Öncelikle yazılarınız ve emekleriniz için çok teşekkür ederim.
Yazınıza katkı olarak “101 Soruda Fotoğrafçının ve Fotoğraflanan Kişinin Hakları”kitabını önermek isterim. Yazarı bir hukuk insanı olması yanında fotoğrafçı olduğundan değerli bilgiler verdiğini söyleyebilirim.
Katkınız için çok teşekkür ederiz Ediz bey.
Saygılar.
Bilgilendirici yazı. Teşekkürler
Eksik olmayın Burak bey.
Teşekkürler.
Çocukların resimlerinin çekilmesinde ben de çok hassas olmak gerektiğine inananlardanım. Çocuğumun fotoğrafının internette benden habersiz gezmesini istemem.
Aynı fikirdeyim Seçkin bey.
Dikkat etmek gerekiyor, en azından saygı göstermek gerek.
Saygılar.