Günümüz Dijital Kameraları ve Ansel Adams’ın Zone Sistemi Metodolojisi

Kameramızda Otomatik çekim modları yerine “M” Manuel Çekim Modunda çekim yapmaya karar verdiğimizde, kameramız üzerinde daha fazla kontrole sahip olduğumuzu artık hepimiz biliyoruz. Böylece, diyaframı, enstantane hızını, ISO’yu ve bunların yanısıra daha birçok şeyi manuel olarak seçme şansımız oluyor. Kısacası kameramızın tüm kontrolü bize geçiyor! Ayrıca sahnemizin ne kadar pozlanması gerektiğine biz karar veriyoruz, ki bu da kameraların her koşulda tam doğru olarak yapamadığı bir şey. Kameralarımız pozlama ayarını her zaman tam doğru yapamazlar. Bunun nedeni, kameramızın içindeki ışık ölçerin, özellikle çok parlak ve koyu olan nesnelerin parlaklık seviyesini her zaman doğru olarak ölçememesidir.

Bunun üstesinden gelmek, pozlamanın kontrolünü sağlamak ve kameramızın hatalarını telafi etmek için “Pozlama Telafisi” işlemini uygularız. Ancak, bunu yapmadan önce, öncelikle ne kadarlık bir telafi uygulayacağımızı bilmemiz ve kameramızın ışık ölçerinin ne yaptığını tam olarak anlamamız gerekir. Bu yüzden karşımızdaki sahnenin nasıl ölçüldüğünü ve ölçülmesi gerektiğini bilmek önemlidir. 

İlk olarak, kameramızın ışığı nasıl algıladığını anlamakla başlayalım. Başta basitçe söylemek gerekirse, kameramız her şeyi grinin tonları olarak görür. Bu da, kameramızın tek bir dünyası olduğu anlamına gelir; monokrom bir dünya; bir ağaç ile insan arasındaki farkı, insan ile taş sütünler arasındaki farkı ayırt edemez. Günümüz modern kameralarındaki ışık sayaçları renkleri tanıyabiliyor olsa da, aynı temel ilkeler onlarda da geçerlidir.

Kamera ölçüm sistemleri, her şeyi “orta gri” yani %18 gri yapmak ister.
Bunu hatırlayın ve bir kenara yazın! Bu çok önemli!

Örneğin sahnemizde kar veya üzerine güneş ışığı vurmuş kumsal gibi çok parlak alanlar varsa, kameramız bunun %18 gri olmasını ister. Koyu siyah giysili bir kişiyi fotoğraflıyorsak, kameramız onu da %18 gri yapmak isteyecektir. Fotoğraf makinemiz aslında konunun siyah olduğunu bilmediği gibi, vizördeki o beyazlığın da aslında kar olduğunu bilmez. 

Kameramızın poz ölçüm ayarını sıfıra getirmek, her zaman sahnemizin tam olarak doğru pozlanacağı anlamına gelmez, fotoğrafımızın fazla veya az pozlanmasına neden olabilir.

Zone Sistemi nedir?

Birçoğumuzun Zone (Bölge) Sistemi kavramını ve bu kavramın ne anlama geldiğini duyduğunuzdan eminim. Hatta bu sistemin nasıl kullanılacağı konusunda engin deneyimleri olanları da tanıyorum. Bu yazıdaki konular onlar için yeni olmayabilir.

Ben burada Zone Sistemi konusunda detaylara girmeyeceğim, değerli dostum Okyar Atilla blogumuzda “Zone Sistemi Nedir?” başlıklı yazısında bunlara detaylıca değinmişti. Arzu ederseniz bu yazıyı okumakla başlayabilirsiniz.

Ansel Adams tarafından ortaya atılan Bölge Sistemi temel olarak tonları saf siyahtan saf beyaza kadar onbir değer aralığına eşler. Bölge Sisteminde her bir bölgenin ne anlama geldiği aşağıda şekilde görebilirsiniz:

Yukarıda gördüğünüz gibi 0 (sıfır) dahil onbir bölge romen rakamlarıyla işaretlenmiştir. Romen rakamlarıyla işaretlenmesinin nedeni, bölge değerlerini pozlama değerlerinden (EV) veya ışık ölçerdeki herhangi bir rasgele sayısal ölçek değerinden ayırt etmektir. Tabloda iki ölçek daha göreceksiniz; 0’dan 255’e RGB renk değerleri ve PS Lab değerleri. PS Lab değerleri yazımın sonundaki örnekleri Photoshop’ta değerlendirmek amacıyla kullanacağımız, 0’dan 100’e kadar olan Lightness değerleridir.

Bölgelerin Tanımı

Adams, bölge gruplarını, 0’dan X’e (10) kadar olan ve “tam siyahtan saf beyaza” kadar tüm tonları temsil edecek şekilde tanımladı. I (1) ila IX (9) arasındaki bölgeler Adams’ın “Dinamik aralık” olarak adlandırdığı alandır ve bu, fotoğraflarda “kullanılabilir” olarak kabul edilebilecek en koyu ila en açık tonları temsil eder. II (2) ila VIII (8) bölgeleri, bir doku duygusu ve tanınabilir bir madde betimleyen tonları temsil eden “Dokusal aralık” olarak adlandırılmıştır. Görüldüğü gibi, her iki uçtan merkeze yani Zone V’e (5) yaklaştıkça doku ve detaylar artıyor. Bir başka deyişle, Zone V’ten uzaklaştıkça detay ve dokular azalmaya başlıyor.

Adams’in sistemine göre dinamik aralık 9 duraktan oluşmaktadır; Zone I (1) ve Zone IX (9) arası. Günümüz dijital kameralarının her biri farklı dinamik aralık değerlerine sahiptir ve birçok kamera 9 duraktan fazla, 12-15 dinamik aralığa sahiptir. Pratikte, kameralarımızın kaydedebileceği dinamik aralık arttıkça, Zone Sisteminin olduğu gibi kullanılması, her bir bölgeyi bir pozlama durağı olarak düşünmekten uzaklaşmamızı sağlar. Örneğin, kullanmakta olduğum Nikon’un D850 modeli kameram 14.2 durak dinamik aralığa sahiptir.

Şimdi, “Madem günümüz kameraları 10 duraktan daha fazla dinamik aralık sağlıyor, neden Ansel Adams’ın 9 duraklık bölge sistemini anlatıyorsun?” diye sorabilirsiniz. Adams, Zone Sistemini kameralara göre anlatmıyor, bize genel geçer bir metodoloji sunuyor. Bu metodoloji kameralarımızdan bağımsızdır ve tam siyahtan saf beyaza kadar olan tüm aralığı 11 eşit bölgeye ayırır. Bu aralıkların eşik değerleri bir kamerada X durak iken bir başka kamerada Y durak olabilir. Ama kural değişmez. Benim 14.2 durak dinamik aralığa sahip Nikon D850 kameramda, Ansel Adams’ın Zone sistemine karşılık gelen her durak aralığı 14.2 ÷ 9 = 1.57 olacaktır.

Pozlama “Duraklar”

Pozlamayı etkileyen üç ana kamera ayarı bilgilerimizi tekrar hatırlayalım;

• Diyafram açıklığı,
• Deklanşör hızı ve
• ISO aralığı.

Pozlamayı, ayrıca Nötr yoğunluklu, kısa adıyla ND filtreler kullanarak da değiştirebiliriz. Bu yazının amacı bu kavramlara değinmek değil. Pozlamaya etki eden üç etkenin her birini kısa birer paragrafla hatırlatıp asıl konumuza geri dönmek istiyorum.

Diyafram açıklığı bir dairenin alanını temsil ettiğinden, her durak yaklaşık olarak bir önceki değerin √2 ile çarpımına denk gelir. Yani f/2 den 1 durak yukarısı = 2 √2 = 2.8 olacaktır. İlk başta kafa karıştırıcı olsa da, bu sayı ne kadar küçükse, çemberin alanı o kadar büyük olur, dolayısıyla kameramızın sensörüne daha fazla ışık girer ve bu da pozlamayı arttırır.

Diyafram açıklığı aynı zamanda fotoğraflanan nesnenin veya sahnenin Alan derinliğini arttırma veya azaltma etkisine de sahiptir. “Diyafram Nedir, Fotoğrafta Diyafram Ayarları” ayarları yazımızda bu konulara detaylıca değinmiştik.

Deklanşör hızlarının kavranması biraz daha kolaydır, çünkü hızı bir durak yukarı veya aşağı değiştirmek için zamanı yarıya indirir veya iki katına çıkarırsınız. 1/500 saniyeden bir durak daha hızlı olan değer 1/1000 saniyedir, bir durak yavaşlatmak isterseniz 1/250 saniyeye ayarlamak gerekir. Bunu daha yavaş bir durak olan 1/125, bir sonraki daha yavaş durak 1/60 izler. Bu değer tam olarak bir önceki hızın yarısı değil. Aslında, saniyenin 1/125’i için gerçek obtüratör hızı 1/128’dir ve bir durak yavaşlık 1/64 olmalıdır. Küsuratla uğraşmamak ve fazla kafa karıştırmamak için 1/60, 1/30, 1/15, 1/8, 1/4, 1/2, 1, 2, 8… şeklinde gider. “Perde Hızı, Deklanşör, Enstantane Kavramı” yazımızda bu konuların detaylıca açıklamasını okuyabilirsiniz.

ISO aralığı da biraz kafa karıştırıcı görünebilir. ISO, kameramızın algılayıcısının ışığa duyarlılığını temsil eder. Bazı dijital kameraların baz ISO değeri 50 ile başlasa da, çoğu kamerada bu değer ISO 100’den başlar. ISO 200, ISO 100’den bir durak daha hassas bir değeri temsil eder ve katlanarak devam eder. Bir sonraki tam durak ISO 400, ardından 800, 1600, 3200, 6400 vb. Detay bilgi için “ISO Nedir, Fotoğrafı Nasıl Etkiler” yazımıza göz atabilirsiniz.

Orta tonumuzu tanımlayalım

Bu kısa hatırlatmalardan sonra Bölge Sistemine geri dönelim; Ansel Adams, bir sahnenin pozlama seviyelerini değerlendirmek için bir metodoloji belirledi, böylece belirli yerlere belirli tonları yerleştirebildi ve sahnedeki diğer tonların çok koyu veya çok parlak olup olmayacağını bu pozlamadan hesaplayabildi ve pozlamayı ona göre ayarladı. Ansel Adams’ın The Negative kitabında bunların tüm detayları mevcut.

Zone V’e (5) yerleştireceğimiz tonu tanımlayarak sahnemizi ölçmeye başlayacağız. Siyah ve beyaz terimlerde buna orta gri veya %18 gri denir, ancak renkli fotoğrafçılıkta bu “Orta ton” olarak adlandırılır. Bu adımın güzelliği şu; sahnenizde orta tonun ne olduğunu kolayca tanımlayamıyorsanız, açık havadaysanız sahnenizde bulunduğunuz yere düşen ışıkla pozlama değerini elde etmek için %18 gri kart yardımınıza yetişir. Peki, neden kameramızın ölçüm sistemini kullanmıyoruz? Kullanacağız, ama önce kameramızın bu ölçümü doğru yapıp yapmadığını test etmeye ne dersiniz? Kamera Ölçüm Sistemi her zaman doğru mu ölçer?

Orta tonumuzla başlayalım

Bölge Sistemini kullanarak pozlamamızı ayarlamak için başlangıç ​​noktası orta tonumuzu veya orta griyi tanımlamak bu yüzden önemli. Bunu, sahnemizdeki birkaç noktadan sayaç okumaları alarak yapabiliriz. Adams, %18 gri kart kullanımının öneminden bahsetmesine rağmen hep fotoğrafı bozabilecek bir şeyler arardı.

Sahnemizdeki bir yeri “Spot / Nokta” ölçüm modunda netleyerek çekimi gerçekleştirdiğimizde, kameramızın ışık ölçeri, o bölgenin parlaklık değerini bir orta gri olarak varsayarak ona göre yorumlar ve sonraki ölçümleri bu orta tonu veya orta griyi referans alarak kaydetmeye başlar.

Harici bir Işıkölçerin güzelliği

Ben harici ışıkölçer kullanmayı seviyorum, nesnelerden yansıyan ışığı ölçen kameramızın ölçüm sisteminin aksine, ortam ışığını ölçerler ve her şeyi orta griye dönüştürmeye çalışmazlar. Karla kaplı bir sahneyi kameranızın ölçüm sistemine güvenerek çekerseniz, çektiğiniz fotoğrafta karın renginin gördüğünüz sahnedekiyle aynı olmadığını, genellikle 2 durak koyu olduğunu göreceksiniz. Baz olarak %18 gri karttan ölçüm alarak bir fotoğraf çekerseniz aynı iki durak farkını elde edersiniz.

Bu size çok mantıklı gelmiyorsa, kameranızın çerçevesini dolduracak büyüklükte bir beyaz ve bir de siyah kağıt parçası alın. Fotoğraf makinesini “A” Diyafram Öncelikli Çekim moduna getirin, diyaframı f/5.6 olacak şekilde ayarlayın ve Pozlama Telafisi ayarının sıfırda olduğundan emin olun.

Kameramızın bu özelliğini bilmek nasıl bir pozlama telafisi uygulayacağımıza karar vermenize yardımcı olur? Zone Sistemi hakkında bilgi sahibi olmak işte tam burada işimize yarayacaktır.

Ölçüm oyunu oynayalım mı?

Harici ışıkölçer cihazımı kullanarak ortama düşen ışığı ölçtüğüm bir tür oyun oynamayı seviyorum; bu oyun, ışık ölçerimdeki beyaz küreyi kullandığım bir yöntemdir. İlk olarak bir bölgeden ölçüm alıp bunu hafızaya alıyorum. Ardından, ölçüm aldığım ilk bölgeye mümkün olduğunca yakın başka bir şeyi ölçüyorum. Siz bunu oturduğunuz odada veya dışarıda yapabilirsiniz, farketmez. Bir ışık ölçer cihazınız yoksa, bu çalışmayı kameranızın ölçüm sistemini kullanarak da yapabilirsiniz. Ama, ışıkölçerin ortam ışığını ölçtüğünü, kameranızın ise yansıyan ışığı ölçtüğünü ve bunu %18 griye göre sentezlediğini unutmamanız gerekiyor.

Bu oyun, sahnedeki orta tonları bulmak için gözümüzü eğitmemize çok yardımcı olur. Size komik geliyor olabilir, ama bu, yıllar içinde pozlamayı tahmin etme becerimi geliştirmeme inanılmaz katkı sağladı. Şimdi bir sahneye baktığımda, orta tondaki bölgeleri bazen çok küçük hatalarla ama genellikle doğru tahmin edebiliyorum. Bu oyunu hala sıkça denerim.

Aşırı parlaklık değerlerimizi bulalım

Artık sahnemizin en aydınlık ve en karanlık kısımlarını tanımlayabilir ve ölçebiliriz. 

Sahnemizde güneş varsa, direk güneşten bir ölçüm almamızın pek bir anlamı yoktur, ayrıca kameramızın vizöründen doğrudan güneş ışığına bakmamaya dikkat etmemiz gerekir. Çünkü, vizörde büyütülen ışınlar gözlerimize zarar verebilir. Zone Sisteminde güneş, Bölge X (10) ‘a denk düşen bir pozlama olarak kabul edilir, yani detaysız en parlak bölge. Zaten bu nedenle aşırı pozlanmasını önlemeye çalışmayız.

Örneğin güneşin yakınlarında parlak bir bulut varsa, özellikle bu alanlardaki bazı detaylar sizin için önemliyse, buradan bir ölçüm alın. Aynısı sahnenin en karanlık kısımları için de geçerlidir. Ön plandaki kayalardan ölçüm almakla başlayabilirsiniz; örneğin eğer ışık karşıdan geliyorsa, kayaların size dönük yüzleri ve gölgeleri çok karanlık olabilir, buralardan ölçüm alın.

Gölgelerdeki detayları ne kadar korumak istiyorsunuz?

Sahnenizde gölgede kalan bu kayalık alanların çok karanlık olduğunu tespit ederseniz, kayalardaki detayın ve dokunun sizin için önemli olup olmadığına karar vermelisiniz. 

Orijinal Bölge Sisteminde, gölgeli bölgeleriniz orta tonunuzdan üç duraktan daha koyuysa, bu alanlarda madde veya doku görünümünü kaybetmeye başlarsınız.

Örneğin, f/8 diyaframda orta ton (Zone V), 1/125 saniye deklanşör hızı verecek şekilde ölçülmüş olsun ve ön plandaki kayaların karanlık kısımlarından 1/8 saniye yani 4 durak daha koyu ölçüm alıyorsanız, kayaları Zon sisteminde Zone I’e koyuyorsunuz demektir. Bu da, Zone Sistemini anlatan yukarıdaki tabloya göre bu alanın, siyaha yakın tonda olduğunu ancak dokuya sahip olmadığını tanımlar. Eğer enstantaneyi 1/4 saniye ayarlarsanız, kayalarınızı Zon 0 (sıfır) bölgesine koyarsınız, böylece kayalar görünür herhangi bir dokuya sahip olmayan, tamamen siyah bir görüntüye sahip olurlar.

Yukarıda anlattığım senaryo Ansel Adams’ın Zone Sistemine göre gerçekleşmesi beklenen olaylardır. Ancak, biraz sonra da göreceğimiz gibi, bu, günümüz modern dijital kameraların Ansel Adams tarafından tanımlanan Bölge Sisteminin sınırlarını aştığı kilit alanlardan biridir, çünkü Ansel’in sistemi daha küçük dinamik aralığa sahip eski filmlere dayanmaktadır. Bu da artık bölgeleri, bölge başına bir tam EV durak olmayacak şekilde yeniden tanımlamamız gerektiği anlamına gelir. Her kameranın dinamik aralığı farklıdır. Kullandığımız kamera ile pozlamamızı ne kadar zorlayabileceğimi öğrenmek ve sınırları korumak için sıkça denemeler yapmak gerekir.

Gölgedeki alanlarınızı herhangi bir nedenle korumanız gerekirse, diyelim ki çok koyular ve ve kameranızın dinamik aralığına rağmen orada hiçbir ayrıntı olmayacağını hissediyorsanız; o bölgeyi bir ışık kaynağı ile aydınlatmayı düşünmelisiniz. Büyük baskılar için manzara fotoğrafları çeken profesyoneller bu yönteme sıkça başvururlar. Çok koyu bölgelerde de maksimum detaya bu şekilde kolaylıkla ulaşılabilir.

Önemli noktaları dijital için korumak

Film tabanlı Zone Sisteminin Dijital görüntülemeye uygulanmasındaki en büyük fark, film günlerinde, parlak veya aşırı pozlanmış olaylarda ayrıntıların geri kazanılması, kaybedilen gölge ayrıntılarını geri kazanmanın çok daha kolay olmasıdır. Adams’a göre, koyu gölgede kalan “Düşük değerler” öncelikle pozlama ile kontrol edilirken, çok parlak alanlar “yüksek değerler” hem pozlama hem de banyo aşamasında kontrol edilir. Yani, ben gölgeleri kurtarayım, parlak alanları banyo aşamasında da hallederim mantığı.

Dijital görüntülemede ise, aşırı pozlanmış bir bölgedeki hiçbir ayrıntıyı geri getirmenin bir yolu yoktur, bu yüzden dijital çekerken parlak alanlardaki detaylarımızı bu gerçeği göz önünde bulundurarak korumak zorundayız.

Sağa dayalı pozlama tekniği – ETTR

İdeal çözüm; Sağa Dayalı Pozlama Tekniği – ETTR adı verilen ve benim de favorim bir teknik kullanmaktır. Bu teknikle, pozlamanızı Histogram’ın sağ tarafına neredeyse değecek şekilde ayarlarsınız. Böylece görüntünüzü olabildiğince parlak kaydederek daha iyi görüntü kalitesi elde edersiniz, sağa dayalı pozlama tekniğinin yaptığı tam olarak budur.

En karanlık gölgelerim yalnızca Bölge V (5)’de olsa bile, detaylar için yine bu tekniği kullanıyorum. Bu tekniği kullanmadan sahneyi olduğu gibi çekebilir ve gerekirse parlak alanları karartabilirim, böylece histogramın ortasındaki orta tonlara pozlayarak aynı pozu alabilirim. Ama sağa dayalı pozlama tekniği kullanarak daha temiz gölge alanlara sahip oluyorum. Pozlamamı mümkün olduğunca sağa yaklaştırarak görüntünün geri kalanını serbest bırakıyorum.

Bu tekniği tüm fotoğraflarımda kullanıyorum ve elde ettiğim sonuçları seviyorum. Gölge bölgelerim inanılmaz karanlık gözükse de, şu anda kullandığım Nikon D850 kameramdaki gibi 14 durağın biraz üstündeki dinamik aralıktan tam olarak faydalanarak bu alanlardan hala ayrıntı alabiliyorum. 

Sahneyi değerlendirme

Şimdi Photoshop’u açalım ve önceki yaz tatilimde Almanya’nın 700 yıllık Romantik Rüya Şehri Heidelberg‘de çektiğim bir fotoğrafı değerlendirelim. Fotoğrafın orijinal kamera RAW çıktısını açacağım ve sahnedeki belirli bölgelerden aldığım ölçümleri size sonucu göstereceğim. Kameramın tüm o güzel ayrıntıları kaydedileceğini ve bu kareyi siyah beyaza dönüştürdüğümde bu ayrıntıların ilginç olabileceğini biliyordum. Ama vizörden veya kameramdaki LCD ekrandan bakarken bunları göremezdim.

Bilgi panelinizi Photoshop ekranında göremiyorsanız, F8 tuşuna basın veya Pencere (Window) menüsünden Bilgi’yi (Info) tıklayın. Ardından Bilgi panelinin sağ üstündeki düğmeyi tıklayın ve Panel Seçenekleri (Info Panel Options) seçin, sağdaki iletişim kutusunu göreceksiniz.

Benim, First Color Readout değerim “RGB Color” olarak ve Second Color Readout değerim “Lab Color” olarak ayarlanmış durumdadır. 

Şimdi, Photoshop araç çubuğundan Damlalık Aracı’nı tıkladığınızda göreceğiniz Renk Örnekleyici Aracı’nı (Eyedropper Tool) seçin.

Artık farenizi görüntünün üzerine getirdiğinizde Bilgi Paneli’ndeki sayıların değiştiğini göreceksiniz. Bu sayılar, yukarıda incelediğimiz Bölge Sistemi grafiğine eklediğim “Lab” sayı aralıklarına karşılık geliyor; bu görüntüyü masaüstünüze sürüklerseniz, referans olarak kullanabilirsiniz.

Renk Örnekleyici aracının güzelliği, görüntü üzerinde gezinirken o bölgedeki ton değerlerini görebilmenizdir. Bu değerler, yukarıdaki L kolonunda belirttiğim ve 0 ile 100 arasında değişen tonlama değerlerinin karşılığıdır. Bu değerlere bakarak, tablodan, görüntünüzdeki o kısmın hangi bölgeye karşılık geldiğini rahatlıkla bulabilirsiniz.

Değer Sıfır ise saf siyah ve 100 ise saf beyaz kayıt yapılmış demektir. Bunlar Bölge Sisteminin mutlak uçlarıdır. 45 il4 55 arasındaki değerlerin ise Zone V’e (5) karşılık geldiğini görüyorsunuz. Tonları örneklemeye başlamadan önce, Photoshop menüsünde üstteki araç çubuğunda Örnek Boyutu (Sample size) “31 x 31 Ortalama” olarak değiştirin, böylece çok küçük bir alanın örneklemesini almamış olursunuz.

Yukarıdaki fotoğrafı siyah beyaza dönüştürdüm ve kaotik bir hava vermesini istediğimden biraz sert rötuş ile aşağıdaki sonucu elde ettim:

Bu yazımda Ansel Adams tarafından tanımlanan Zone Sisteminin günümüzde kullandığımız kameralarımız gözünden bir değelendirmesini yapmaya çalıştım. Siz de bu konudaki görüş ve yorumlarınızı, aşağıdaki “Yorumlar” kısmından bizimle paylaşın.