Daha önce Dijital fotoğrafçılıkta Pozlama kavramı ve pozlama üçgeni konusunu tanıtmış ve o yazıda pozlamayı belirleyen üç ana etmen olarak; Diyafram, ISO ve Enstantane (Perde Hızı ve Deklanşör) kavramlarından söz etmiştik. Bu yazımızda ise “Enstantane nedir?” konusunu irdeleyip, fotoğrafçılığa yeni başlayanlar için perde hızı ve deklanşör kavramından söz edeceğiz. Enstantane, Perde hızı, Deklanşör, ve Obtüratör hızı olarak da dijital fotoğrafçılık jargonu arasında yerini almıştır. Biz her biri aynı şeyi anlatan bu tanımlamalardan “Enstantane” terimini kullanacağız.

Perde hızı, deklanşör, enstantane nedir?

En temel tanımıyla “Enstantane” deklanşörün yani perdenin açık kaldığı süre olarak açıklanabilir. Daha önce Dijital fotoğraf makinesi çalışma prensibi yazımızda bahsettiğimiz gibi makine gövdesi içinde bulunan açılır-kapanır perdenin açık kaldığı süredir.

Deklanşör düğmesine tam basınca ardı ardına bir dizi işlem gerçekleşir. Yukarıda görünen animasyon bu işlemleri anlatmaktadır.

Bu mekanizmanın çalışması sırasıyla şöyle gerçekleşmektedir:

Deklanşöre tam basıldığında;

1. Ayna (mavi renkte görünen) kalkar
2. Perde açılır, bu sayede arkada bulunan algılayıcıya, yani sensöre (yeşil olan) ışık ulaşmaya başlar
3. Perde, belirlediğiniz perde hızı süresinde açık kalır
4. Süre bitiminde perde kapanır, algılayıcıya ışığın girmesi son bulur
5. Ardından ayna kapanır.

Perdenin açık kaldığı süre boyunca geçen zamana “Pozlama süresi” denir.

Perde hızı saniye cinsinden ölçülür.

Çoğu durumda saniyenin kesirleri (1/Sayı) şeklinde ifade edilir.
Payda yani “Sayı” ne kadar büyük olursa hız da o kadar yüksek olur.
Örneğin; 1/1000 perde hızı 1/30’dan çok daha hızlıdır.

Çok özel bir alanda fotoğraf çekmeyecekseniz çoğu durumda 1/60sn veya daha hızlı enstantane kullanacaksınız. Bunun nedeni, bundan daha yavaş olan bir perde hızında elinizin titremesinden dolayı kamera sarsıntısı olacağından kullanılmasının çok zor olmasıdır. Perde açık kaldığı süre boyunca makinenizin algılayıcısı tüm hareketleri birbirinin üstüne gelecek şekilde kaydeder. Bu zaman içinde kamera titremelerini de kaydedeceğinden, fotoğraflarınızda aşağıdaki gibi bulanıklık oluşma olasılığı çok yüksektir.

Yavaş perde hızı ve Üçayak (tripod) kullanımı

Yavaş bir enstantane (1/60’dan daha yavaş bir hız, örneğin; 1/30, 1/15, 1 saniye gibi) kullanıyorsanız, bir üçayak (tripod) kullanmanız gerekecektir.

Her bir artış ya da azalış durak (stop) olarak tanımlanır

Fotoğraf makinelerimizde perde hızlarının her bir artış ya da azalışı durak (stop) şeklinde tanımlanır. Ve her bir durak arası diğerinin yaklaşık iki katı ile gösterilir.

“Bulb” (B) modu

Bazı kameralar ‘B’ (veya ‘Bulb’) modunda çekim yapma seçeneği de sunarlar. Kameranızı bu moda aldığınızda deklanşöre basılı tuttuğunuz sürece perde açık kalır ve fotoğraf çekimi devam eder, deklanşörden elinizi çektiğinizde perde kapanır, pozlama biter. Bir başka deyişle, Bulb moduna pozlamanızın ne kadar süreceğine siz karar verirsiniz.

Bulb modunda çekim yaparken mutlaka üçayak (tripod) ve bir uzaktan kumandalı kablolu/kablosuz deklanşör tetikleyici kullanmanız gerekir.

Çünkü, her ne kadar makineniz bir üçayak üzerinde sabit olsa da, eliniz deklanşör düğmesine basılı durduğu süre boyunca mutlaka bir titreşim olacaktır.

En kesin yol tetikleyici kullanmaktır.  

Çekeceğiniz sahnede hangi enstantane değerini kullanacağınızı düşünürken sahnenizdeki herhangi bir şeyin hareket edip etmediğini ve o hareketi nasıl yakalamak istediğinizi kendinize her zaman sorun. Sahnenizde hareket varsa, ya hareketi dondurma (örnek; ribaund için potaya sıçramış bir oyuncuyu havada asılıyken net olarak yakalama) ya da kasıtlı olarak hareketli nesneyi bulanık bırakma (sahnenin bir ucundan diğer tarafına dans ederek giden balerini, arkasında bıraktığı izleriyle yakalama) gibi değişik birçok seçeneğe sahipsiniz.

Hareketi dondurmak

Bir sahnedeki hareketi dondurmak için daha hızlı bir enstantane değeri seçmeniz gerekecektir. Seçmeniz gereken perde hızı fotoğraflayacağınız nesnelerin gerçek hızlarına bağlı olarak değişir.

Aşağıdaki ip atlayan çocuk fotoğrafında enstantane 1/1250sn idi; havadayken ve saçları uçuşmasına rağmen, havada donmuş gibi görünüyor.

Hareket hissini vermek

Bir sahnedeki hareket hissini vermek için daha düşük bir perde hızı seçmeniz gerekecektir.

Aşağıdaki tarihi yapı içerisindeki ziyaretçilerin hareketli olduklarını (yerlerinde kıpırdamadan durmadıklarını) anlatan fotoğrafta perde hızı 10sn idi.

Hareket her zaman kötü değildir.

Geçenlerde bir dijital fotoğraf makinesi kullanıcısı dostumla konuştuğumuzda bana her zaman hızlı enstantane kullandığını ve insanların neden görüntülerinde hareket hissi isteyeceğini anlayamadığını söylemişti.

Hareketin iyi olduğu zamanlar vardır. Örneğin, bir şelale veya deniz manzarası fotoğrafını çekerken suyun ne kadar hızlı aktığını göstermek istediğinizde ya da bir yarış otomobili fotoğrafı çekerken bir hız hissi vermek istediğinizde veya bir yıldızın gökyüzündeki hareketini göstermek istediğinizde bunların hepsinde daha uzun bir perde hızı seçmeniz gerekecektir. Tüm bu durumlarda bir üçayak (tripod) kullanmanız gerekecektir.

Odak Uzaklığı ve Deklanşör Hızı

Perde hızını seçerken göz önüne alınması gereken bir diğer husus, kullandığınız objektifin odak uzaklığıdır. Uzun odak uzaklığı kullandığınızda kameranızdaki titreşimler daha belirgin hale gelir, bu nedenle daha hızlı bir enstantane seçmeniz gerekir (objektifinizde veya fotoğraf makinenizde titreşim engelleme (VR) – görüntü sabitleme (IS) özelliği yoksa).

Net fotoğraflar istiyorsanız ve elde çekim yapacaksanız en düşük perde hızı olarak genellikle kullandığınız objektifin odak uzaklığına denk bir perde hızı kullanmanız önerilir. Örneğin, 50 mm’lik bir objektifiniz varsa 1/60sn büyük olasılıkla yeterli olacaktır. Ama 200 mm’lik bir objektifiniz varsa muhtemelen en az 1/250sn civarında perde hızına ihtiyacınız olacaktır.

Enstantane tek başına düşünülmemelidir

Perde Hızını tek başına Pozlama Üçgeni‘nin diğer iki öğesinden Diyafram ve ISO‘dan ayrı olarak düşünmemek gerektiğini unutmayın. Perde hızını değiştirirken doğru pozlama ayarı için diğer öğelerin birini veya her ikisini değiştirmeniz gerekecektir.

Örneğin, perde hızınızı bir durak hızlandırırsanız (1/125’ten 1/250’ye çıkarırsanız) fotoğraf makinenize yarısı kadar ışık girmesine izin verirsiniz. Bunu telafi etmek için;

• Muhtemelen diyaframı bir durak açmanız gerekecektir (örneğin f16’dan f11’e).
• Diğer bir seçenek, daha yüksek bir ISO değeri seçmek olacaktır (örneğin, ISO 100’den ISO 200’e çıkmak isteyebilirsiniz).

Perde Hızı hakkında genel pratikler

Aşağıda perde hızı hakkında bazı genel pratikler bulacaksınız. Listelenen hızların çoğu, konunun size ne kadar yakın olduğuna bağlıdır, bu yüzden bu perde hızlarını uygularken bunu aklınızda bulundurun. Ayrıca, bu ayarlar pozlamayı dikkate almaz, burada vermiş olduğum değerler sadece bu hızlarda yakalayabileceğiniz hareketli nesneler ile ilgilidir.

1/4000 saniye – Gerçekten çok hızlı hareket eden nesneleri dondurmak için kullanın. Bir beyzbol oyuncusunun topa vuruş anı, bir balonun patlaması gibi şeyler.

1/2000 saniye – Uçan bir kuşu havada dondurmak için bu hızı kullanabilirsiniz, özellikle kanatlarını çok hızlı çırpan kuşlar için. Bu yüzden enstantane hızını yükseltmeniz gerekir.

1/1000 saniye – Hareket halindeki otomobil, motosiklet gibi çok hızlı hareket eden nesneleri dondurmak için kullanın.

1/500 saniye – Koşucular ve bisikletçiler gibi hızlı hareket eden insanları dondurmaya başlayacağınız hız sınırıdır.

1/250 saniye  – Odak uzaklığını ve hareket bulanıklığını nasıl etkilediğini düşünmek zorunda kalmadan hareketsiz nesnenizi dondurmak için mükemmel bir hızdır. Portre fotoğrafçılığı için bu hızı kullanıyorum.

1/125 saniye – Elde çekim yapıyorsanız bundan daha yavaş bir enstantane istemezsiniz, aksi takdirde muhtemelen elinizin titreşiminden kaynaklı hareket bulanıklığı yaşarsınız. Burası aynı zamanda pan tekniği için deklanşör hızınızı kullanmaya başlayabileceğiniz yerdir.

1/60 saniye – Yine, pan tekniğini kullanabileceğiniz bir hızdır.

1/30 saniye – Pan tekniği için bence alt sınırdır. Bundan daha yavaş bir hız, konunuzu çok bulanıklaştıracaktır.

1/15 saniye – Eğer gövde içi ve/veya lens üzerinde görüntü sabitleme sistemine sahip kamera kullanmıyorsanız, bu hızlarda bir üçayağa ihtiyacınız vardır. Caddede yürüyen insanları, trafikte hareket eden arabaları silüet şeklinde yakalamak için veya hareketli bir suyu hafif bulanıklaştırmak için bu hızı düşünebilirsiniz.

1/8 saniye – Bu hız da suda hareket bulanıklığı biraz daha arttıracaktır.

1/4 saniye – 1/8 saniyeki bulanıklığı daha fazla artırır.

1/2 saniye – Daha fazla hareket bulanıklığı, öncekilerden çok daha güçlü. Hızla akan suyun bir sis perdesine dönüşmesi gibi.

1 saniye – Güneş tamamen batmamışken aradığınız pozlamayı telafi etmek için yeterli ışık yoksa, ortam ışığını bir flaş ile dengeleyerek kullanabilirsiniz.

1 saniyeden fazla – Burada Gece fotoğrafçılığı devreye giriyor. Farklı hızlarla oynayabilir ve harika gece fotoğrafları çekebilirsiniz.

Bulb (Ampul) Modu – 30 saniyeden uzun pozlamalar için kullanılır, burada poz süresini deklanşör ile manuel olarak kontrol edebilirsiniz. Ben Bulb modunu sıkça kullanıyorum. Bu mod ayrıca yıldızlar fotoğrafçılığı (astrofotografi) için de kullanılır.

Işığınız bol olsun.